Book Title: Jambudwip Pragnaptisutram Part 03
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
प्रकाशिका टीका-सप्तमवक्षस्कारः सू. १५ नक्षत्राधिकारनिरूपणम् रुपलभ्यते, उत्कृष्टेन तु अनन्तकालपर्यन्तम्, तस्य चानन्तस्य कालस्य कालतः क्षेत्रतश्च द्विधा प्ररूपणम्, तत्र कालापेक्षया अनन्ता उत्सपिण्यवसर्पिण्यः, क्षेत्रापेक्षया अनन्ता लोका:, अनन्तेषु लोका काशेषु प्रतिसमयमेकैकप्रदेशापहारे क्रियमाणे यावत्योऽनन्ता उत्सारिण्यवसण्यो भवन्ति तावतीरनन्ता उत्सपिण्यवसर्पिणी यावत् तिर्यग्योनिकस्तियग्योनिकत्वेनावतिष्ठने, तच्च कालपरिमाणम् असंख्येयपुद्गलपरावर्तरूपं वोध्यम् असंख्येयपुद्गलपरावश्वि आवलिकाया अमरपेयभागरूपा बोध्या:, तथाचावलिकाया असंख्येयतमे भागे यावन्तः समयास्तावप्रमाणा असंखयपुरलपरावर्ताः, इदश्च तिर्यग्योनिकस्य कायस्थितिपरिमाणं वनस्पत्यपेक्षयाजगन्तव्यं नो तद्भिनतिर्यग्योनिकापेक्षया, वनस्पतिव्यतिरिक्तानां तिर्यग्योनिकानामेतत्कालप्रमाणकायस्थितेरसद्भावादिति भावः । कायस्थिति अनन्त काल की है। यद्यपि तिर्यंच की कायस्थिति अधिक से अधिक एक भव संबंधी तीन पल्योपम की है, उससे अधिक नहीं, किन्तु जो तिच तिर्यंच भवको त्याग कर लगातार तिर्यंच भव में ही उत्पन्न होते रहते है-बीच में किसी अन्य भव में उत्पन्न नहीं होते, वे अनन्त काल तक तिर्यच ही बने रहते हैं। उस अनन्त काल का यहां काल और क्षेत्र से, दो प्रकार से सष्टी करण किया गया है। काल की अपेक्षा अनन्त उत्सपिणियां और अनन्त अवसपिणियां व्यतीत हो जाती हैं, फिर भी तिर्यग्योनिक तिर्यग्योनिक ही बना रहता है। काल का यह परिमाण असंख्यात पुलपरावर्त समझना चाहिए
और आवलिका के असंख्यात वें भाग में जितने समय होते हैं, उतने असं रूपात पुद्गलपरावर्त समझने चाहिए । निर्यग्योनिक की यह जो कायस्थिति पतलाई गई है, वह वनस्पति की अपेक्षा से है, उससे भिन्न तिर्यग्योनिकों की अपेक्षा से नहीं, क्योंकि वनस्पति काय के सिवाय अन्य तिर्यंचों की कायस्थिति इतनी नहीं होती है। અધિકથી અધિક એક ભવ સમ્બન્ધી ત્રણ પલ્યોપમની છે, તેનાથી અધિક નથી હોતી, પરનુ તિર્યંચ તિર્યંચ ભરને ત્યાગીને નિરન્તર તિર્યંચભવમાં જ ઉત્પન્ન થયા કરે છેવચમાં કોઈ અન્ય ભવમાં ઉત્પન્ન નથી થતા, તેઓ અનન્તકાલ સુધી તિર્યંચ બની રહે છે. તે અનન્તકાળનું અહી કાલ અને ક્ષેત્રથી, એમ બે પ્રકારે સ્પષ્ટીકરણ કરાયેલું છે. વાળની અપેક્ષાએ અનન્ત ઉત્સર્પિણ અને અનન્ત અવસર્પિણ વ્યતીત થઈ જાય છે, પછી પણ તિબેનિક તિગેનિક જ બની રહે છે. કાળનું આ પરિમાણુ અસંખ્યાત
ગલ પરાવર્તન સમજવું જોઈએ અને આવલિકાના અસંખ્યાતમા ભાગમાં જેટલો સમય થાય છે, તેટલાં અસંખ્યાત પદગલ પરાવર્તન સમજવા જોઈએ. તિર્યંગ્યનિકની આ જે કથાસ્થતિ બનાવાયેલી છે, તે વનસ્પતિની અપેક્ષાએ છે, તેનાથી ભિન્ન તિર્યંગ્યાનિકની અપેસાથે નહીં, કેમકે વનસ્પતિકાયના સિવાય અન્ય તિર્યની કાયસ્થિતિ એટલી નથી હોતી,
