Book Title: Jambudwip Pragnaptisutram Part 03
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
मम्मीपमाप्ति सर्पः सर्पनामा देवविशेषः 'पिउभगे' पितृनामको देवविशेषः तथा भगनामको देवविशेषः, 'अज्जा सविया' अर्यगा देवविशेषः स्तथा सवितासूर्यः । 'हा वाउ' बाटा-स्वष्टनामको देवविशेषः तेन खाप्ट्री चित्रा इति प्रसिद्धम्, वायुः । 'इंदग्गी' इन्द्राग्नी, तन्द्रयाग्निच इति, इन्द्राग्नी, तेन विशाखाद्विदैवतमिति 'मित्तो इंदे' मित्रो मित्रनामको देवविशेषः तथा इन्द्रः 'निरई' नतो राक्षस: 'आ.उ' आपः जलनामको देवरिशेपः ते 1 पूर्वापाढातोयमिति प्रसिक्षम् 'विस्साय' विश्वेदेवालयोदशः, अत्राभिजिन्नक्षत्रस्य देवो ब्रह्मा श्रवणस्य विष्णुरेवं प्रसारण यथासंख्येन देनक्षत्रयोः प्रकारो ज्ञातव्यः, अभिजिदादित आरभ्योत्तरापाढा पर्यन्तं देवना माभियोजनीयषिति । संप्रति मारणार्थ मुपसंहरन्नाह-एवं इत्यादि, 'एवं णक्खत्ताणं एया परिवाडी गव्या जाय उत्तरासादा कि देवया पन्नत्ता ? गोयमा ! विस्सदेवया पन्नत्ता' एवं यम अग्नि, प्रजापति, सोन, रुद्र, अदिति, वृहस्पति, सर्प, पितृ, भग, अर्थमा, सविता, वाटा, वायुः इन्द्राग्नि, मित्र, इन्द्र, नैऋत, आप, और विश्वा इनमें पूपा यह देव विशेष है सूर्य पर्याय रूप यह नहीं है रेवती नक्षत्र ही पृपा देवता वाला है यह जात प्रसिद्ध ही है। अश्व एक देवता विशेष है वृहस्पति भी देव विशेष है सोलचन्द्र नानक देव विशेष का नाम है अदिति भी एक देव विशेष है त्वाप्टा-त्वष्टादेव विशेष का नाम है इसी के निमित्त से चित्रा नक्षत्र को त्वाष्ट्री कहा गया है विशाखा नक्षत्र दो देवताओं वाला है इसी से इन्द्र और अग्नि को यहां उसके दो स्वामि रूप से कहा है नैऋत यह राक्षस वितोप है 'आप' से जल देवता कहा है इसी कारण पूर्वाषाढा नक्षत्र को 'तोय' ऐसे नाम से अभिहित किया गया है जैसा कि ऊपर में प्रकट किया गया कि अभिजित् नक्षत्र का देवता ब्रह्मा है, अवण नक्षत्र का देवता विष्णु है इसी प्रकार यथासंख्यरूप देवता और नक्षत्र का स्व स्वामी सम्बन्ध लगालेना चाहिये 'एवं णखत्ताणं एया परिवाडी यभ, मन प्रगति, साम, द्र, महित, पति, सपा, पित, समयमा सविता વાષ્ટ્રા, વાયુ, ઈન્દાગ્નિ, મિત્ર, ઈન્દ્ર, નેત, આપ, અને વિશ્વા આમાં પૂષા એ દેવ વિશેષ છે. સૂર્યપર્યાય રૂપ આ નથી રેવતી નક્ષત્ર જ પૂષાદેવતાવાળું છે એ વાત તે પ્રસિદ્ધ જ છે. અશ્વ એક દેવતા વિશેષ છે. બૃહસ્પતિ પણ ટેવ વિશેષ છે. સેમચન્દ્ર નામ દેવ વિશેષનું નામ છે અદિતી પણ એક દેવ વિશેષ છે. વાષ્ટાન્ઝાષ્ટ્ર દેવવિશેઘનું નામ છે. આના નિમિત્તથી ચિત્રા નક્ષત્રને વાદ્ધી કહેવામાં આવ્યું છે. આથી જ ઇન્દ્ર અને અગ્નિને અહીં તેના બે સ્વામી રૂપથી કહેવામાં આવેલા છે. નૈઋત એ રાક્ષસ વિશેષ છે. “આપરથી જળદેવતા કહ્યા છે આ કારણે જ પૂર્વાષાઢા નક્ષત્રને તેય એવા નામથી અભિહિત કરવામાં આવેલ છે. જેમકે–ઉપર પ્રકટ કરવામાં આવ્યું કે અભિજિત નક્ષત્રના દેવતા બ્રહ્મા છે શ્રવણ નક્ષત્રના દેવતા વિષ્ણુ છે એવી જ રીતે યથાસ ખ્ય રૂપથી अवता भने नक्षत्रना २५. स्वामीसमन्य सी हे। नसे. 'एवं णक्खताणं एया परिवाडी
