Book Title: Jambudwip Pragnaptisutram Part 03
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
प्रकाशिका टीका-सप्तमवक्षस्कार: सू. २५ नक्षत्राणां कुलादिद्वारनिरूपणम् ३७५
सम्प्रति-पूर्णिमाऽमावस्या द्वारं दर्शयितुमाह-'कइणं भंते, इत्यादि, 'कइणं भंते ! पुणिमाओ कइअमावस्साभो पनत्ताओ' कतिकियत्संज्ञकाः खलु भदन्त । पूर्णिमास्तथा कति-कियत्संज्ञका अमावास्याः प्रज्ञप्ता:-क्रथिताः, तत्र पूर्णिमा, परिस्फुट परिदृश्यमान षोडश कलाविशिष्ट चन्द्रोपेतकालविशेषरूपा ज्योति शास्त्रप्रसिद्धा, पूर्णेन परिपूर्णेन चन्द्रेण निवृत्ता तिथिः पूर्णिमा इति व्युत्पत्तेः, तथा-अमावास्या एककालावच्छेदेन एकस्मिन् नक्षत्रे चन्द्रप्रर्यावस्थानाधारकालविशेषरूपा अमासह चन्द्राकौं वसतोऽस्यामिति अमावास्या, इय. मेव कूहूप्रभृति शब्देनापि व्यवहियते इति प्रश्ना, भगवानाह-'गोयमा' इत्यादि, 'गोयमा' कुल आदि रूप से संज्ञा करने में आई है उसका क्या प्रयोजन है ? तो इसके लिए कहा गया है-कि फलित शास्त्रों में कुलादि संज्ञा का प्रयोजन-'पूर्वेषु जाता दातारः संग्रामे स्थायिनां जयः, अन्येषु अन्य सेवार्ता यायिनां च सदा जया' इत्यादि रूप से देखा जाता है।
पूर्णिमा अमावास्या द्वार'कइणं भंते ! पुणिमाओ, कइ अमावस्साओ.' हे भदन्त ! पूर्णिमा और अमावास्या कितनी कही गई है ? परिस्फुट रूप से परिदृश्यमान सोलहकलाओं विशिष्ट चन्द्र से युक्त जो कालविशेष रूप है वह ज्योतिः शास्त्रप्रसिद्ध पूर्णिमा है परिपूर्ण चन्द्र से निष्पन्न हुई तिथिको ही पूर्णिमा कहा-गया है तथा अमा. वास्या के साथ २ एक ही नक्षत्र पर चन्द्र और सूर्य जिस तिथि में रहते हैं उस तिथि का नाम अमावास्या है यह अमावास्या तिथि सूर्य और चन्द्रमा इन दोनों के एक ही साथ रहने का काल विशेष रूप कही गई है 'अमासह चौते मर्या. चन्द्रमसौ यस्यां सा अमावास्या' ऐसी ही इसकी व्युत्पत्ति है यह अमावास्या રૂપથી સંજ્ઞા કરવામાં આવી છે તેનું શું પ્રજન છે? આના જવાબમાં કહેવામાં આવ્યું छ-सित शास्त्रीभi gel सज्ञानु प्रयान-'पूर्वेपु जाता दातारः संग्रामे स्थापिनां जयः, अन्येषु अन्य सेवा यायिनां च सदा जय' वगैरे ३५थी नपामा मावे छे.
पूणिमा अमावास्याद्वार'कइ ण भंते ! पुण्णिमाओ कइ अमावस्साओ' महन्त ! पूणिमा भने माया કેટલી કહેવામાં આવી છે પરિક્ટ રૂપથી પરિદશ્યમાન સેળ કળાએથી વિશિષ્ટ ચન્દ્રથી યુક્ત જે કાલ વિશેષ રૂપ છે તે જ્યોતિશાસ્ત્ર પ્રસિદ્ધ પૂર્ણિમા છે. પરિપૂર્ણ ચન્દ્રથી નિષ્પન્ન થયેલી તિથિને જ પૂર્ણિમા કહેવામાં આવી છે તથા અમાવાસ્યાની સાથે સાથે એક જ નક્ષત્ર પર ચન્દ્ર અને સૂર્ય જે તિથિમાં રહે છે તે તિથિનું નામ અમાવાસ્યા છે. આ અમાવાસ્યા તિથિ સૂર્ય અને ચન્દ્રમાંએ બંનેને એકી સાથે જ રહેવાના કાલ વિશેષ ३५ ४३पामा मापी छे. 'अमा सह वर्तते सूर्याचन्द्रमसौयस्यां सा अमावास्या' वीरना વ્યુત્પત્તિ છે. આ અમાવાયા હૂ આદિ પર્યાયવાચી શબ્દો દ્વારા પણ અભિહિત થયેલ
