________________ આ વિશેષતાનું સ્વરૂપ બરાબર સમજાય તે માટે તેના દ્રવ્ય. અને ભાવ એવા બે પ્રકારો પાડેલા છે. તેમાં દ્રવ્ય પ્રાણ વડે જીવન શક્ય બને છે અને ભાવપ્રાણ એ આત્માનાજ્ઞાનાદિ મૂળ ગુણો છે. આનો અર્થ એ થયો કે જેના સંયોગથી જીવને જીવન અવસ્થા પ્રાપ્ત થાય છે અને જેના વિયોગથી મરણ અવસ્થા પ્રાપ્ત થાય છે તેને પ્રાણ સમજવો એટલે કોઈ પણ જીવંત પ્રાણી પ્રાણ વિનાનું હોતું નથી. જેન શાસ્ત્રોએ દ્રવ્યપ્રાણની સંખ્યા દશની માની છે અને તેમાંથી કોઈ પણ પ્રાણનો અતિપાત કરવો અર્થાત વિયોગ કરવો તેને હિંસા કહી છે. આ રહ્યા તેની પ્રતીતિ કરાવનારા શબ્દો : पञ्चेन्द्रियाणि त्रिविधं बलं च, नि:श्वासमुच्छ्वासमथान्यदायु : / प्राणा दशैते भगवद्भिरक्ता // स्तेषां वियोगीकरणं तु हिंसा // પાંચ ઇંદ્રિયોં, ત્રિવિધ બળ એટલે મનોબળ, વચનબળ અને કાયબળ, નિ:શ્વાસ અને ઉચ્છવાસની ક્રિયા અર્થાત્ શ્વાસોશ્વાસ અને આયુષ્ય એ દશ પ્રાણો ભગવંતોએ કહેલા છે. તેનો વિયોગ કરવો તે હિંસા છે. પ્રાણનું આ સ્વરૂપ જાણવાથી આપણે જીવન અને મૃત્યુનો સાચો અર્થ સમજી શકીએ છીએ ને વિવિધ પ્રકારની હિંસાથી પણ બચી શકીએ છીએ. હવે એક દૃષ્ટિપાત આજના વિજ્ઞાન તરફ કરીએ અને તે મૃત્યુની કેવી વ્યાખ્યા કરે છે તેનું નિરીક્ષણ કરીએ. તે કહે છે કે જ્યારે આ માનવશરીરના ખાસ ખાસ ભાગો (Vital Parts) જીર્ણ થઈ જાય છે, ત્યારે સમસ્ત યંત્રબંધ પડે છે. જ્યારે કોઈ જૈનશાસ્ત્રોનું શ્રદ્ધાપૂર્વક ઊંડું અધ્યયન કરો
