________________ ર અવિરતિ :- પાપત્યાગની પ્રતિજ્ઞા ન હોવાને લીધે ચાલુ રહેતી પાપની છૂટ, પાપની અપેક્ષા, પાપની સંમતિ, 3 કષાય :- ક્રોધ, માન, માયા, લોભ તથા કામ, હર્ષશોકાદિ. 4 યોગ - મન, વચન, કાયાની પ્રવૃત્તિ. આ ચાર સામાન્યથી કર્મબંધનાં કારણો છે, તેલના ડાઘવાળા કપડાં ઉપર વાતાવરણમાંથી રજ ચોંટે છે તેમ રાગ-દ્વેષાદિ પરિણામવાળા આત્મા ઉપર કર્માણુઓ (કર્મરજ) ચોંટે છે. દૂધમાં સાકર અથવા તપાવેલા લોઢાના ગોળાનાં અગ્નિ જેમ એકમેક થાય છે, તેમ આત્મા સાથે આ કર્મરાજ એકમેક થાય છે. આઠ કર્મ :- અનુભવાતા વિવિધ ઉદયની પાછળ જુદા જુદા કર્મ કામ કરી રહ્યા છે. કર્મના મૂળ આઠ ભેદો આમ સમજાવી શકાય. (1) જ્ઞાન ઓછું છે, યા બહુ ગોખે, વાંચે, ભણે-મહેનત કરે છતાં જ્ઞાન ઓછું પ્રાપ્ત થાય ત્યાં જ્ઞાનાવરણ કર્મ. (ર) ઇંદ્રિયદર્શન ઓછા હોય, યા કાન-આંખનું તેજ ઓછું થાય. બીજી ઇન્દ્રિયોની શક્તિહીનતા હોય, ત્યાં દર્શનાવરણ કર્મ. (3) ઘડીકમાં સ્વાથ્ય, સુખ હોય અને ઘડીકમાં પીડા અનુભવાય ત્યાં શાતા-અશાતા રૂપ વેદનીય કર્મ, (4) તર્કસિદ્ધ, યુક્તિયુક્ત, દૃષ્ટાંતસાધ્ય એવી સત્ વસ્તુ હોવા છતાં એ જચે નહિ, જચવા છતાં એનો આદર-અમલ ન થાય, ત્યાં મોહનીય કર્મ. (મિથ્યાત્વ મોહનીય અને ચારિત્ર મોહનીય) (5) આત્મા શરીર સાથે જડાયેલો જ રહે પછી ભલે ગાઢ બિમારી કે પ્રહાર, અકસ્માત પણ થયો હોય, ત્યાં આયુષ્ય કર્મ. (6) જુદાં જૈનધર્મનું અજોડ કર્મવિજ્ઞાન 19)
