________________ બોદ્ધો એને “વાસના' કહે છે. અને પાશ્ચાત્ય ફ્લિોસોફ્રો ગુડલક-બેડલક Good luck-Bad luck વગેરે શબ્દોથી ભાગ્યતત્ત્વને માન્ય રાખે છે. જેનદર્શન અને “કર્મ' કહે છે. જૈનદર્શનની વિશેષતા : આ રીતે પૂર્વ-પશ્ચિમના દર્શનકારોએ ભાગ્ય-કર્મને માન્ય રાખવા છતાં કર્મસિદ્ધાંત વિભાગ પાડીને ખાસ વિસ્તૃત-સ્પષ્ટ-વિશિષ્ટ વિચાર જેનદર્શન જેવો બીજાઓએ કર્યો હોય એ જોવામાં આવતું નથી; તેમજ તેવું કોઈ સાહિત્ય પણ ઉપલબ્ધ નથી. જ્યારે જેનદર્શનમાં કર્મસંબંધી વિચાર ચોક્કસ પ્રકારના વિભાગવાર, ખૂબ સૂક્ષ્મ, વ્યવસ્થિત, સ્પષ્ટ અને વિસ્તૃત છે. કર્મ વિષયક સાહિત્ય પણ લાખો શ્લોકો પ્રમાણ મળે છે. જેનદર્શનમાં કર્મની બધ્યમાન અવસ્થા, સત્તા અને ઉદયાવસ્થા માનવામાં આવી છે, જેનેત્તર દર્શનમાં પણ જુદાં જુદાં નામોથી કર્મની આ ત્રણ અવસ્થાઓનું દિગ્દર્શન આવે છે. બંધાતા કર્મને “ક્રિયમાણ', સત્તામાં રહેલા કર્મને “સંચિત' “પ્રારબ્ધ” અને ઉદયમાં આવેલ કર્મને “ભોગ' કહે છે. પણ આ જોવા નથી મળતું કે (1) આત્માને થતા ભિન્ન ભિન્ન અનુભવો પાછળ ક્યાં ક્યાં કર્મો કામ કરી રહ્યા છે ? (ર) અમૂર્ત-રચેતન્ય-સ્વરૂપ આત્મા જડફર્મ પુદ્ગલથી કેમ બંધાય છે ? (3) એ બંધ થવાના કારણો ક્યા ? (4) ક્યાં ક્યાં કારણોથી એ કર્મમાં કેવી કેવી શક્તિ ઉત્પન્ન થાય છે ? (5) એ કર્મ વધારેમાં વધારે અને ઓછામાં ઓછો કેટલો કાળા આત્મા સાથે ચોંટી રહે છે ? (6) આત્મા સાથે ચોટેલાં કમી કેટલો કાળ (અબાધાકાળ) ળ આપવામાં વિલંબ કરે છે ? (7) બંધાયેલા કર્મમાંથી અબાધાકાળને વી નાખનારી શી. પ્રક્રિયા થાય છે ? (8) ઉદયમાં આવ્યા પછી એ કર્મ કેવાં જૈિનધર્મનું અજોડ કર્મવિજ્ઞાન 17]
