________________ કહે છે એ એમની તે તે પ્રદેશમાં જઈ, તે તે અનુભવ કરી આવ્યા છે એની સાબિતી છે. એમ જીવ પણ જે પોતાના અમુક ગામ-સ્થાન-નામ આદિના પૂર્વ અનુભવો કહે છે એની ત્યાંથી અહીં આવ્યાની વસ્તુસ્થિતિ સૂચવે છે. - બીજું એ પણ છે કે એક જ માતાપિતાથી જન્મ પામવાં છતાં એક પહેલવાન, બીજો દુબળો; એક બુદ્ધિમાન, બીજો જડબુદ્ધિ; એક રૂપવાન, ગુણિયલ, નિરોગી તો બીજો સામાન્ય રૂપવાળો, દોષથી ભરેલો, રોગીષ્ટ દેખાય છે વળી ખાનપાન અને બીજા વર્તન-વ્યવહારમાં એમની ભિન્ન ભિન્ન પ્રકારની રૂચિ હોય છે. એ સૂચવે છે કે એ જીવો પૂર્વજન્મમાં ભિન્ન ભિન્ન કર્મ અને અનુભવ કરીને આવેલા છે માટે અહીં આ બધો ભેદ પડે છે, નહિતર તો- આત્મા, પૂર્વજન્મ અને ત્યાં ઉપાર્જલા કર્મ તેમજ અનુભવો વિના જ આ બધું આકસ્મિક બની આવ્યું એમ માનવા જતાં તો કાર્ય-કારણના નિયમનો ભંગ થાય ! એટલે જ આજના પાશ્ચાત્ય દેશના મહાન ચિંતકો સર ઓલિવર લોજ, લોર્ડ કોલવિન, હર્મન જેકોબી, બર્નાર્ડ શો વગેરેએ જગતમાં જSતત્ત્વ ઉપરાંત ચેતનતત્ત્વની હયાતી સ્વીકારી છે. આમ આત્મા એક સ્વતંત્રદ્રવ્ય સિદ્ધ થયા પછી, અને તે પણ જો શાશ્વત-સનાતન દ્રવ્ય છે તો પછી, એ સવાલ થાય છે કે (1) કોઈ જીવ ભેજાબાજ મોટો સાયન્ટીસ્ટ બને તો કોઈ કાળા અક્ષરને કૂટી મારે તેવો નિરક્ષર ભટ્ટાચાર્ય રહે છે, એવું શાથી ? (ર) એક માઇક્રોસ્કોપ, દુર્બિન કે ચશ્મા વગેરે સાધનો વગર દૂર સુદૂર જોઈ શકે છે ત્યારે બીજો જન્મથી અંધ હોય છે અથવા જોવા માટે અનેક સાધનોની અપેક્ષા રાખે છે, એમાં કેમ ? (3) એક સુખશય્યામાં મહાલતો હોય છે, બીજાને જૈનધર્મનું અજોડ કર્મવિજ્ઞાન 15
