________________ વહેતો રાખવાનો. “એ બિચારો કર્મપીડિત છે. ભૂલભાલ કરે તો. તેવા કર્મે પ્રેર્યો કરે છે. એના એ કર્મ હટી, એને સદ્ગદ્ધિ મળો, સબોધ મળો; - આ જ એક કરુણાભાવના ઝળહળતી રહે. જેથી વેષ-ઉકળાટ-અસૂયા જરાય ન ઉઠે. (2) સામાના વ્યક્તિત્વ-સ્વમાન પર પણ ઘા ન પડે એ ય ધ્યાન રાખવાનું છે; કેમકે એમ થવાથી એના હૈયે આઘાત લાગે છે, ને એમાંથી એક અવ્યક્ત વિરોધ ઊભો થાય છે. વિરોધ આપણું કહેલું ગ્રહણ કરવા આડે દિવાલનું કામ કરે છે. એ જોવા મળે છે કે પિતાએ પુત્રને વારંવાર ઉતારી પાડી એનું વ્યક્તિત્વ હણી નાખ્યું હોય અને માતાએ સમજાવી ઉત્સાહ ખેરી કામ લીધું હોય તો પુત્રના દિલમાં પિતા પ્રત્યે વિરોધ અને માતા પ્રત્યે સદ્ભાવ રહે છે. હવે જો અવસરે પિતા કાંક શિખામણ આપશે તો પુત્ર એને નહિ વધાવે; પણ માતા જો કહેશે તો તો એ ઝટ વધાવી લેશે. માટે આ ધ્યાન રાખવાનું છે કે સામાનું વ્યક્તિત્વ હણાય એવી રીતે એને ઉતારી પાડવો નહિ. ખાસ કરીને બીજાઓની સમક્ષમાં એનું હલકું બોલ બોલ કરવાનું નહિ જ થવું જોઈએ. એની ભૂલ એકાંતમાં કહેવી; તે પણ એવી રીતે કે પહેલાં એની ચોક્કસ વિશેષતાઓનું ગૌરવ કરીને પછી પ્રેમભાવે એક સાચા સલાહકાર તરીકે સલાહ રૂપે એને કહેવું. વિલાયતમાં એક માણસને એના છોકરાની ખાનગીમાં સીગારેટ પીવાની આદત છોડાવવી હતી. કેટલાક દિવસ એ કાંઈ જ એ માટે બોલ્યો નહિ અને પ્રેમાળ વ્યવહાર બરાબર જાળવ્યો, પછી અવસર પામીને એક વાર એ છોકરાને કહે છે શિક્ષણ-શિખામણ કેમ અપાય ? 1 31
