________________ ગયા પછી ખણવામાં કાંઈ જ સુખ લાગતું નથી. એ બતાવે છે કે પહેલાં ખણવામાં જે સુખ લાગતું હતું તે ખણજ ઉપડવાને આભારી હતું ને તે ય ખણજ મિટાવવા પૂરતું જ, ખણજ મટી કે સુખ બંધ. અર્થાત્ એ સુખ તો ખરાજનો પ્રતિકારમાત્ર હતું, ખરેખર સુખ નહિ. એવું વૈષયિક-સાંસારિક સુખ પૂર્વે ભૂખ-ઇરછા-તૃષ્ણા ઉપડવા પર જ સુખરૂપ લાગે છે, એ મટ્યા પર નહિ. ભૂખ પર જ સુંદર પકવાન-ભોજન સુખ લગાડે, પણ ભૂખ શમી ગયા પછી જરાય સુખ નથી દેખાડતું. એટલે એ સુખ વસ્તુગત્યા ભૂખની ખણજ તત્કાળ મિટાવવારૂપ છે, પણ ખરેખર સુખરૂપ નહિ. પાછો થોડો સમય વીત્યે ભૂખ-ખણજ ઊભી જ છે ! ને એને મિટાવવાની વેઠ ચાલું ! તૃષ્ણારૂપી ખણજનું કામ જ આ, કે એને વિષયસંયોગથી ખુશમિશાલ નિવારવા જાઓ એટલે એ પોતાના ઘેરા સંસ્કાર આત્મામાં નાખીને જાય. એવા વારંવારના સંસ્કાર પછી આગળ નવી નવી સતેજ તૃષ્ણા-ચળ ઊભી કરવાના. એ પાછી એમ જ મિટાવવા જતાં નવા નવા સંસ્કાર પોષતી જશે આ બધું દુઃખરૂપ નહિ તો બીજું શું છે ? માટે જુઓને, કીડી, મંકોડા, માખી વગેરેને એવી જીવલેણ સતત તૃષ્ણા કેમ ? કારણ આ જ, કે એ જીવોએ પૂર્વે કોઈક મનુષ્યભવમાં તૃષ્ણા-ખણજોને વિષયસંયોગોના માનેલા સુખથી ખુશમિશાલ ક્ષણવાર મિટાવેલી તેથી ઘેરો સંસ્કારસંચય ઊભો. કરેલો. તે હવે અહીં એને કીટયોનિમાં પીડ્યા જ કરે છે, પીડ્યા જ કરે છે એ તૃષ્ણા પાછળ દોડતાં ભયંકર છૂંદાઈ, પીસાઈ કે ડૂબી-સળગી મરવાના કુમૃત્યુના કારમાં દુઃખ તૃષ્ણાખણજનું વિજ્ઞાન 93
