________________ ત્યાંની જમીનના માલીક થવાનાં સ્વપ્નાં સેવવા લાગ્યા છે. પરંતુ વિજ્ઞાન જેમ જેમ આગળ વધતું જાય છે, તેમ તેમ ભારતીય દર્શનોની વધારે સમીપ આવતું જાય છે, એ વિજ્ઞાન પર દર્શનનો અપૂર્વ વિજય છે. પ્રસ્તુત લેખમાં આ વિષય પર સુંદર પ્રકાશ પાડવામાં આવ્યો છે.) આ અવસર્પિણી કાળમાં વીતરાગ સર્વજ્ઞ શ્રી ઋષભદેવ ભગવાને ધર્મની પહેલી સ્થાપના કરી અને જગતને જેન દર્શન બતાવ્યું. તે અનેકાંતદર્શન હોવાથી તેમાં અનેક દૃષ્ટિબિંદુથી વસ્તુતત્વની વિચારણા હતી. એમાં અકેક દૃષ્ટિબિંદુ લઈને બીજાઓએ અન્યાન્ય દર્શનો સર્યા અને એની પરંપરાઓ ચાલી. આજે ભારતીય દર્શન મુખ્યત્વે જૈન, બૌદ્ધ અને વેદિક એ ત્રણ પરંપરાઓનો ત્રિવેણીસંગમ ગણાય છે. આ ત્રણે પરંપરાઓનું મૂળ આત્મા છે. લોકાયતિક પણ એક દર્શન છે, પરંતુ એ આત્માના અસ્તિત્વમાં વિશ્વાસ ધરાવતું નથી, એથી એને નાસ્તિક દર્શન પણ કહેવામાં આવે છે. એના પ્રણેતા આચાર્ય બૃહસ્પતિ છે. ષટ્રદર્શનમાં એને મહત્ત્વપૂર્ણ સ્થાન પ્રાપ્ત થયું નથી. કેટલાક લોકો કહ્યા કરતા અને આજે પણ કહે છે કે જેના અને બૌદ્ધ દર્શન પણ નાસ્તિક છે. પણ તે યથાર્થ નથી. જેના દર્શન ઈશ્વરમાં જગત કર્તૃત્વનો સ્વીકાર કરતું નથી, એટલા માટે જ એને નાસ્તિક દર્શન માની લેવું એ અજ્ઞાન છે, વૈદિક દર્શનમાં પણ કેટલાક ભેદ-પ્રભેદ એવા છે કે જે અનીશ્વરવાદી છે, પણ તેમને નાસ્તિક દર્શન માનવામાં આવ્યા નથી, જેના દર્શન તો પુણ્ય-પાપ સ્વર્ગ-નરક, મોક્ષ આદિ વિષયોમાં ઉત્કૃષ્ટ આસ્થાવાળું છે. 116 જૈન ધર્મનું અજોડ કર્મ વિજ્ઞાન
