________________
કાર્યની સિદ્ધિ થતી નથી. અત્યંત અનર્થને કરનારી અસ્થિરતા લોભના વિક્ષોભના કારણે થાય છે. આત્મા અને તેના જ્ઞાનાદિ ગુણોની ઉપેક્ષા કરીને તેનાથી ભિન્ન એવા પરપદાર્થની અભિલાષા થયા પછી મનની સ્થિરતા રહે – એ શક્ય નથી. લોભ સર્વ પાપનું મૂળ છે અને સર્વ ગુણનો વિનાશક છે. અસ્થિરતા દ્વારા તે જ્ઞાનનો નાશ કરે એમાં કોઇ આશ્ચર્ય નથી. આશ્ચર્ય તો એ છે કે આટલું સમજ્યા પછી પણ જીવ, સ્થિર બનવા માટે પ્રયત્નશીલ નથી. આત્માના ગુણોનો અનુભવ થવાથી સ્થિરતા પ્રાપ્ત કરી શકાય છે. પરન્તુ જ્યાં સુધી લોભનો વિક્ષોભ છે ત્યાં સુધી આત્મગુણોનો અનુભવ પણ થઇ શકે એમ નથી. પરપદાર્થના સંયોગાદિની અભિલાષાનો ત્યાગ કરી જ્ઞાનાદિ સ્વરૂપ આત્મગુણોના અનુભવમાં લીન બનવાથી મન સ્થિર બને છે. આત્મગુણોના અનુભવમાં લીન બનવાનું ધારીએ છીએ એટલું સરળ નથી, પરપદાર્થજન્ય સુખાદિના અનુભવની અભિલાષાને છોડી દઈએ તો જ બની શકશે. શ્લોકના અન્તે સ્થિર થવાનો જે ઉપદેશ કરાયો છે, એનું તાત્પર્ય પણ પરપદાર્થની અભિલાષાના ત્યાગમાં સમાવિષ્ટ છે. સ્થિરતા વિના કરાતી મન-વચન-કાયાની તે તે ક્રિયાઓ પણ વ્યર્થ અહિતકારિણી છે, તે જણાવાય છે :
अस्थिरे हृदये चित्रा, वाङ्नेत्राकारगोपना ।
पुंश्चल्या इव कल्याणकारिणी न प्रकीर्तिता ॥ ३-३ ॥
‘“અસ્થિર ચિત્ત હોતે છતે વચન, ચક્ષુ (ઇન્દ્રિય) કે શરીર સમ્બન્ધી ક્રિયા, અસતી સ્ત્રીની જેમ કલ્યાણકારિણી વર્ણવાતી નથી.'' અસતી-વ્યભિચારિણી સ્ત્રીની પોતાના પતિની સેવા કરવાદિની જે પ્રવૃત્તિ છે તે વ્યવહારદષ્ટિએ (બાહ્યદૃષ્ટિએ) ઉચિત હોવા છતાં તેણીનું ચિત્ત પરપુરુષમાં આસક્ત હોવાથી કલ્યાણકારિણી મનાતી નથી. પરન્તુ પાપના બન્ધનું કારણ બનતી હોવાથી તે પ્રવૃત્તિ દુષ્ટ જ બને છે. એવી રીતે જેમનું હૃદય-ચિત્ત પુદ્ગલાદિ પર પદાર્થોમાં અભિલાષાવાળું હોવાથી અસ્થિર છે, એવા જીવો સાવધ(અશુભ) વચનોનો ત્યાગ કરી નિરવદ્ય પણ વચન બોલે તેમ જ ચક્ષુ વગેરે ઈન્દ્રિયોને વિષયોથી દૂર રાખે કે શરીરની સાવધ પ્રવૃત્તિનો ત્યાગ કરી નિરવધ પણ પ્રવૃત્તિ કરે, તોપણ તે પ્રવૃત્તિ બાહ્યદૃષ્ટિએ શુભ દેખાતી હોવા છતાં વાસ્તવિક રીતે તે કલ્યાણને કરનારી મનાતી નથી. કારણ કે તે, ભાવ વિનાની દ્રવ્યક્રિયા છે. દ્રવ્યક્રિયા પણ ભાવનું કારણ બનવાની હોય તો જ તે પ્રશસ્ય કોટિની મનાય છે. અન્યથા ભાવથી રહિત કે ભાવ લાવવાના ભાવથી રહિત એવી ક્રિયા તુચ્છ
૨૮
