________________
તેના ઉચ્છેદ માટે બધા જ પ્રયત્નશીલ છે. એ માટે તો કોઇને પણ કશું જ કહેવાનું રહેતું નથી. જે કાંઇ પણ કહેવાનું છે તે પુણ્યથી મળેલા સુખથી યુક્ત સંસારના ઉચ્છેદ માટે કહેવાનું છે. દુઃખમય સંસાર ના ગમે અને સુખમય સંસાર ગમે – આનો અર્થ એ જ છે કે દુઃખ ન ગમે અને સુખ ગમે. બાકી તો સંસાર ગમે છે. એના ઉચ્છેદની કોઇ વાત નથી. વાસ્તવિક રીતે ધર્મ તો સંસારના ઉચ્છેદ માટે તેમ જ મોક્ષની પ્રાપ્તિ માટે છે- તે સ્પષ્ટ રીતે અહીં જણાવ્યું છે.
જ
આ રીતે સંસારનો ભય લાગ્યા પછી અને મોક્ષની ઇચ્છા થયા પછી જે ધર્મ કરવાનો છે, તે ઇન્દ્રિયો ઉપર જય પ્રાપ્ત કરવા સ્વરૂપે કરવાનો છે. મુમુક્ષુ જનોને સારી રીતે સમજાય છે કે ઇષ્ટ વસ્તુઓના રાગને લઇને અને અનિષ્ટ વસ્તુઓના દ્વેષને લઇને અત્યાર સુધી આ સંસારમાં આપણે ભટકતા જ રહ્યા છીએ. ઇન્દ્રિય અને મનને જે ગમે એને મેળવવા માટે તેમ જ ઇન્દ્રિયો કે મનને જે ન ગમે તેને દૂર કરવા માટે આપણે ચિકાર પ્રયત્ન કર્યો છે, જે આપણા આ અનાદિકાળના સંસારનું મુખ્ય બીજ છે. ઇન્દ્રિયોની પરવશતાએ, એ બીજની રક્ષા બરાબર કરી છે. સંસારના આ મૂળભૂત બીજને ઉખેડવા માટે ઉત્કટ પ્રયત્ન કર્યા વિના ચાલે એવું નથી. પાંચે ય ઇન્દ્રિયોના તેવીસ વિષયો શલ્યજેવા છે. આશીવિષજેવા ખૂબ જ ભયંકર છે. એની અભિલાષામાત્રથી પણ આત્માને પરાણે દુર્ગતિમાં જવું પડે છે. જ્યાં સુધી આ ઇન્દ્રિયો ઉપર વિજય પ્રાપ્ત કરવામાં આવે નહિ ત્યાં સુધી આ ચારિત્રાદિ ધર્મથી પણ સંસારનો અન્ત નહિ આવે.
શ્રી આચારાઙ્ગસૂત્રમાં પણ આર્યસુધર્માસ્વામીજીએ આર્ય જંબૂસ્વામીજીને ઉપર જણાવેલી વાત જણાવી હતી. શ્રીમદ્ જંબૂસ્વામીજીએ ગણધર ભગવાન શ્રીસુધર્માસ્વામીજીને પૂછેલું કે ‘ભગવન્ ! આટલાં વર્ષોથી ચારિત્રધર્મની આરાધના કરું છું તો ય કેવલજ્ઞાન કેમ મળતું નથી ? આપશ્રી કહો તો પર્વત ઉપરથી ઝંપાપાત કરું ! અગ્નિમાં બળી મરું! અથવા તો સિંહના મોઢામાં માથું નાખું! જે કહો તે કરું !'.... ત્યારે પૂ.ગણધરભગવન્તે ફરમાવેલું કે આટલું સત્ત્વ હોય તો આ બધું કરવાની જરૂર નથી. પણ પાંચ ઇન્દ્રિયોની સાથે યુદ્ધ કરવા માંડ !
કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે ઇન્દ્રિયોને જીતવાનું ખૂબ જ અઘરું છે. પુણ્યથી મળતું હોય તોપણ છોડી દેવું અને એ પણ, નડે છે માટે છોડવું છેઃ આ આશયથી છોડી દેવું – એ ધાર્યા કરતાં ઘણું જ અઘરું છે. વિષયોના ઉપભોગમાં જ્યાં સુધી
૬૩
