________________
આગમના શ્રવણથી દૂર કરી વિવેકવન્ત બનવું જોઈએ. શુદ્ધ દ્રવ્યાદિને શુદ્ધ માનવા ના દે અને અશુદ્ધ દ્રવ્યાદિને શુદ્ધ મનાવ્યા કરે – એ અવિવેકનું કાર્ય છે. દષ્ટિની મલિનતા શુદ્ધ દશ્યને મલિન દેખાડે : એ સમજી શકાય છે. પરંતુ મલિનને પણ નિર્મળ શુદ્ધ દર્શાવે - એ ભારે વિચિત્ર છે. અવિવેકની એ વિચિત્રતા છે. અત્યાર સુધીની આપણી અશુદ્ધતાનું વાસ્તવિક કારણ જ અવિવેક છે. આપણી શુદ્ધતાને પ્રગટ કરવાનું જ કારણ છે – તે જણાવાય છે :
इच्छन्न परमान् भावान्, विवेकानेः पतत्यधः ।
परमं भावमन्विच्छन्, नाविवेके निमज्जति ।।१५-६॥ પરમ ભાવોને નહિ ઈચ્છનાર, વિવેકસ્વરૂપ પર્વત ઉપરથી નીચે પડે છે અને પરમ ભાવને શોધનાર અવિવેકમાં ડૂબતો નથી.” આત્માનું શુદ્ધ સ્વભાવસિદ્ધ જે ચૈતન્ય છે તે પરમ ભાવ છે તેમ જ તેને પ્રગટ કરવામાં અનન્ય સાધન એવાં સમ્યજ્ઞાનાદિ પરમભાવો છે. આવા પ્રકારના પરમભાવોની જેમને ઈચ્છા નથી અર્વાદ એ પરમભાવોને છોડીને કષાયાદિ કર્મજન્ય ભાવોને જેઓ ઈચ્છે છે તેઓ વિવેક સ્વરૂપ પર્વતના શિખર ઉપરથી નીચે પટકાય છે.
શુદ્ધ ચૈતન્યાદિ ભાવોને છોડીને કર્મજન્ય પૌલિક જે જે ભાવો છે તે ગમે તેટલા શુભ અનુકૂળ કે સારા જણાય તોપણ તે આત્મસ્વભાવભૂત ન હોવાથી અનિત્ય અને અસ્થિર - અસાર છે. એવા અપરમભાવોને ઈચ્છવામાત્રથી જ વિવેક નાશ પામે છે. પૌદ્ગલિક ભાવોની અસારતાદિને જેઓ જાણતા નથી અને તેને સારભૂત માનીને રાતદિવસ તેની ઈચ્છાને પૂર્ણ કરવાનું જ જેમનું લક્ષ્ય છે, એવા જીવોનું પતન સુનિશ્ચિત છે. માંડ માંડ સદ્ગુરુભગવન્તોના પુણ્યપરિચયથી વિવેક-સ્વરૂપ પહાડની ટોચે પહોંચવાનું સદ્ભાગ્ય પ્રાપ્ત થતું હોય છે. ત્યાં જ પૌલિક પદાર્થોની ઈચ્છા થતાંની સાથે વિવેકના પર્વતથી નીચે પડવાનું થાય છે.
આવા સંયોગોમાં જ્યારે પણ પૌદ્ગલિક પરભાવોને છોડીને શુદ્ધ પરમ ચૈતન્યાદિ ભાવોને શોધવાની શરૂઆત કરીએ ત્યારે અવિવેકમાં ડૂબવાનું થતું નથી. સંસારસાગરથી તરવાની ઈચ્છા હોય તોપણ અવિવેક સંસારસાગરમાં ડુબાડ્યા વિના રહેતો નથી. તેથી અવિવેકનો ત્યાગ કર્યા વિના છૂટકો જ નથી. પર પદાર્થોની સાથે આત્માને કશું જ લાગતુંવળગતું નથી-એવું અત્યન્ત ભેદજ્ઞાન વાસ્તવિક રીતે થાય તો જ અવિવેક દૂર થઈ શકે છે.
(૧૪૧
