________________
મધ્યસ્થતાનો ડોળ કરતા હોય છે. એવા મધ્યસ્થોની સંખ્યા ખૂબ જ ઝડપથી વધતી ચાલી છે. એને આપણે અટકાવી ના શકીએ, પરંતુ ચોક્કસ રીતે ઓળખી પણ ના શકીએ એવું નથી. અવાસ્તવિક અને વાસ્તવિક મધ્યસ્થોને ઓળખ્યા પછી વાસ્તવિક મધ્યસ્થો, વાસ્તવિક મધ્યસ્થની પ્રત્યે અને અવાસ્તવિક મધ્યસ્થની પ્રત્યે રાગ અને દ્વેષ કરતા નથી - તેનું કારણ જણાવાય છે :
स्वस्वकर्मकृतावेशाः, स्वस्वकर्मभुजो नराः ।
જ રા ના ર , મધ્યસ્થતેપુ છતિ - .
પોતપોતાના કર્મના ઉદયથી પરવશ બનેલા અને પોતપોતાના કર્મના વિપાકને ભોગવવાવાળા જીવો છે. મધ્યસ્થ (મહામુનિ) એવા મહાત્મા, તેઓને વિશે રાગને કે દ્વેષને પણ કરતા નથી.” આશય એ છે કે મધ્યસ્થ એવા મહામુનિઓ તેઓશ્રીની - કોઈ સ્તુતિ કરે કે હલના કરે તો પણ રાગ કે દ્વેષ કરતા નથી. કારણ કે તેઓશ્રી સારી રીતે સમજે છે કે મોક્ષની સાધનામાં સ્તુતિ કે હલના કરનારા કોઈ પણ રીતે સાધક કે બાધક થતા નથી. આપણી મોક્ષની સાધના માટે એનો કોઈ ઉપયોગ નથી કે અવરોધ નથી. તેથી તેઓશ્રી બંન્નેને વિશે મધ્યસ્થ(સમસ્વભાવ) રહે છે.
આવી જ રીતે બીજા બધાની પ્રત્યે પણ તેઓશ્રી મધ્યસ્થ બની રહે છે. કારણ કે એ બધા પણ પોતાની મોક્ષની સાધના માટે સહાયક કે અવરોધક બનતા નથી. કર્મવશ એ આત્માઓ પોતાના કર્મના વિપાકી ભોગવી રહ્યા હોય છે. તેમના થકી આપણને કશું મળતું નથી અને તેમના વિના આપણું કશું અટક્યું નથી. મધ્યસ્થમહામુનિને સંસારમાં કશું જ જોઈતું ન હોવાથી અને બીજું બધું નડતું ન હોવાથી કોઈની પ્રત્યે રાગ-દ્વેષ થતા નથી, જેથી તેઓશ્રી મધ્યસ્થ બની રહે છે. આવી મધ્યસ્થતાને મેળવવા માટે મનને કેળવવું પડે છે. કારણ કે અનાદિકાળથી પરપદાર્થોને પામીને આ સારું અને આ ખરાબ, આ અનુકૂળ અને આ પ્રતિકૂળ તેમ જ આ શુભ અને આ અશુભ... ઈત્યાદિ રીતે પરના ગુણ અને દોષનું ગ્રહણ કરવામાં મન તત્પર છે. આવી અવસ્થામાં રાગ-દ્વેષનો પરિણામ થયા વિના ન રહે. તેથી મનને કેળવવાનો ઉપાય જણાવાય છે :
मनः स्याद् व्यापृतं यावत्, परदोषगुणग्रहे । कार्यं व्यग्रं वरं तावन्, मध्यस्थेनात्मभावने ॥१६-५॥
(૧૫૦
