________________
છેદશુદ્ધ છે અને એ પ્રવૃત્તિ કે નિવૃત્તિ તેમ જ તેનું ફળ જેમાં સંગત થઈ શકે છે, તે આગમ તાપશુદ્ધ છે. તાપથી જે આગમ શુધ ન હોય, તે આગમ કષ અને છેદથી શુદ્ધ હોય તો પણ તે અશુદ્ધ જ છે. કસોટીના પથ્થર ઉપર ઘસવાથી કે તોડવાથી સુવર્ણ જણાતું હોય તોપણ તપાવ્યા પછી શુદ્ધ ન જણાય તો તે અશુદ્ધ જ છે. સમજી શકાય છે.
અહિંસાદિ ધર્મ આચરવો જોઈએ... ઇત્યાદિ સ્વરૂપ વિધિવાક્યો અને હિંસા વગેરે સ્વરૂપ અધર્મ આચરવો ના જોઈએ... ઈત્યાદિ સ્વરૂપ નિષેધવાક્યો પૂરતા પ્રમાણમાં ઉપલબ્ધ હોય તેમ જ તે ધર્મના પાલન માટે અને અધર્મના પરિવાર માટે જે જે ઉપાયો સેવવા જોઈએ તે ઉપાયો પણ પૂરતા પ્રમાણમાં ઉપલબ્ધ હોય પરન્તુ આત્માદિ પદાર્થોને એકાન્ત નિત્ય કે એકાન્ત અનિત્ય માની લેવાથી ધર્મના આચરણનું અને અધર્મની નિવૃત્તિનું ફળ જ આત્માને મળે એ શક્ય નથી. કારણ કે આત્માદિને એકાન્ત નિત્ય માનવામાં આવે તો તેના સ્વભાવમાં સહેજ પણ ફેરફાર નહિ થાય. કાં તો તે સદા મુક્ત છે અને કાં તો તે સદા બદ્ધ છે - એમ જ માનવાનો પ્રસંગ આવશે. તે અનાદિથી બધ હતો અને હવે મુક્ત થયો : આ રીતે સ્વભાવનું પરિવર્તન માની શકાશે નહિ. આવી જ રીતે આત્માદિને એકાતે અનિત્ય માનવામાં આવે તો કરેલા કર્મના ફળને પામતાં પૂર્વે તેનો જ નાશ થવાથી પરલોકમાં કે આ લોકમાં આત્મા ફળને પામવા જ નહિ પામે.... ઇત્યાદિ રીતે, જૈનદર્શનને છોડીને બીજાં દર્શનો એકાન્તવાદાદિને લઈને તાપથી અશુદ્ધ છે. તાપથી જણાતી અશુદ્ધિમાં કષ કે ઈદની શુદ્ધિ કોઈ જ કામની નથી. આવી રીતે મધ્યસ્થ દષ્ટિથી વિચારીને જૈન શાસ્ત્રોનો સ્વીકાર કરવામાં આવ્યો છે અને જૈનેતર શાસ્ત્રોનો ત્યાગ કરવામાં આવ્યો છે. શુદ્ધ અને અશુદ્ધ : બંન્નેને વિશે રાગ અને દ્વેષ ન કરવો – એ માધ્યચ્ય છે. પરન્તુ બંન્નેને એક સરખા માનવા : એ માધ્યચ્યું નથી, પણ તે અવિવેક છે. શુધને શુદ્ધ જાણીને તેનો સ્વીકાર કરવો અને અશુધને અશુદ્ધ જાણી તેનો ત્યાગ કરવો, એ જ વાસ્તવિક રીતે માધ્યચ્યું છે. ગોળ અને ખોળને એક માને : તે માધ્યથ્યને જણાવતું નથી, પણ અવિવેકને જણાવે છે. આ પ્રમાણે અશુદ્ધનો ત્યાગ કરવા છતાં અને શુધનો સ્વીકાર કરવા છતાં અશુદ્ધ પ્રત્યે દ્વેષ ન હોવાથી અને શુદ્ધ પ્રત્યે રાગ ન હોવાથી મધ્યસ્થ બુદ્ધિને લઈને સર્વત્ર હિતબુદ્ધિ ટકી રહે છે – તે જણાવાય છે :
मध्यस्थया दृशा सर्वे-ष्वपुनर्बन्धकादिषु । चारिसञ्जीवनीचार-न्यायादाशास्महे हितम् ॥१६-८॥
