________________
એવા પ્રકારનો ઉપચાર અવિવેકના કારણે આત્મામાં પણ થતો હોય છે. કર્મયુગલોના સ્કલ્પોના વિપાકથી પુણ્ય પાપ કે સુખદુ:ખાદિનો પ્રાદુર્ભાવ છે. આ કર્મકૃમ્ભાવોની સાથે આમ જોઈએ તો આત્માને કશો જ સંબન્ધ નથી. પરન્તુ વિવેક વિનાના લોકો કર્મ અને આત્માને એક માનીને કર્મજન્ય સુખદુ:ખાદિને આત્મામાં માન્યા કરે છે. અત્યન્ત નિકટનું સાન્નિધ્ય એકતાનો ભ્રમ કરાવે છે અને બ્રાન્તજનો તત્વપ્રતીતિથી દૂર રહે છે. અજ્ઞાનના સામ્રાજ્યમાં જ્ઞાન તરફ દષ્ટિ જ જતી નથી.
સ્વભાવથી અજ્ઞાત લોકો વિભાવને જ સ્વભાવ કલ્પી લઈને કર્મજન્ય પરભાવોમાં રતિ-અરતિને કરવા દ્વારા ઉપચારમાં જ રાચતા હોય છે.
અહીં યાદ રાખવું જોઈએ કે યોદ્ધાઓમાં અરસપરસ યુદ્ધ થતું હોય છે તેમ જ અન્યતરનો જય અને પરાજય થાય છે. પરન્તુ તે યોદ્ધાઓ પોતાના સ્વામી રાજાની આજ્ઞાથી યુદ્ધ કરતા હોય છે તેમ જ જય કે પરાજય પ્રાપ્ત કરતા હોય છે. તેથી તેનો ઉપચાર રાજામાં કરાય છે. કર્મજન્ય તે તે ભાવોમાં આત્માનો એવો કોઈ સંબન્ધ ન હોવાથી તેમાં આત્મીયતાનો ઉપચાર કરવાનું કોઈ કારણ નથી. પરંતુ અવિવેકને લઈને તેવો ઉપચાર થાય છે. તેથી અહીં ઉપચારમાત્રનું સામ્ય છે. ઉપચારની રીતનું સામ્ય નથી. હવે દોષવિશેષને લઈને ભ્રમ કઈ રીતે થાય છે - તે સ્પષ્ટ કરાય
इष्टकाद्यपि हि स्वर्णं, पीतोन्मत्तो यथेक्षते ।
आत्माऽभेदभ्रमस्तद्वद्, देहादावविवेकिनः ॥१५-५॥ “જેણે ધતૂરો પીધો છે એવો માણસ જેમ ઈંટ વગેરેને પણ ખરેખર સુવર્ણ સ્વરૂપે દેખે છે, તેમ વિવેકરહિત આત્માને શરીરાદિને વિશે આત્માના અભેદનો ભ્રમ થાય છે. કહેવાનો આશય એ છે કે ધતૂરો પીવાના કારણે ઉન્મત્ત બનેલા માણસો માટીથી બનેલી ઈંટોને પણ સોના તરીકે દેખે છે. એમાં તે માણસની આંખમાં ઉત્પન્ન થયેલો દોષ મુખ્ય કારણ છે. વિપરીત દષ્ટિને કારણે તેને દરેક વસ્તુ પીળી દેખાય છે. તેથી માટીની બનેલી ઈંટોને પણ તે સોનું જુએ છે.
તેમ અહીં પણ અવિવેકદોષને લઈને શરીર અને ધન વગેરે આત્મભિન્ન પદાર્થોમાં આત્મપણાની અને આત્મીયપણાની વિપરીત-મિથ્યા બુદ્ધિ થાય છે. અવિવેકથી ઉત્પન્ન થયેલી એ મિથ્થાબુદ્ધિને, પૂ. ગીતાર્થ ગુરુભગવન્તોના શ્રીમુખે પરમતારક
(૧૪૦
