________________
છોડી જ દેવું જોઈએ ને? અલિપ્તતાનું જ્ઞાન થયા પછી લિપ્તતાનું જ્ઞાન આવી જાય નહિ – એ માટે રાત અને દિવસ નિરંતર સ્વાધ્યાયમાં રહેવું જોઈએ. નિદ્રા-વિકથાદિ પ્રમાદથી દૂર-સુદૂર રહેવું જોઈએ.
ઉપર જણાવ્યા મુજબ લિપ્તતાના જ્ઞાનના પ્રતિઘાત માટે જેમ ક્રિયા ઉપયોગી બને છે તેમ એ જ્ઞાનના (લિપ્તતાજ્ઞાનના) પ્રતિઘાત માટે મદથી દૂર રહેવાનું એટલું જ ઉપયોગી છે – તે જણાવાય છે –
तप:श्रुतादिना मत्तः, क्रियावानपि लिप्यते ।
भावनाज्ञानसम्पन्नो, निष्क्रियोऽपि न लिप्यते ॥११-५॥ “તપ કૃત આદિને લઈને અભિમાનવાળો ઉત્તમક્રિયાવાન હોવા છતાં કર્માદિથી લેપાય છે. ભાવનાશાનથી સમ્પન્ન મહાત્મા ક્રિયાથી રહિત હોય તોપણ કર્યાદિથી લેવાતા નથી.” શ્રી જિનકલ્પિક મહાત્માઓની જેમ જ વિશુદ્ધ ચારિત્રની ક્રિયાને કરનારાને પણ પોતાના તપ કે શ્રુતાદિનું અભિમાન હોય તો તેઓને જ્ઞાનાવરણીયાદિ કર્મોનો બંધ થાય છે. સામાન્ય રીતે મદ (અભિમાન) આઠ પ્રકારનો છે. કર્મના ઉદયાદિથી મળેલી ઉત્તમોત્તમ જાતિ, કુળ વગેરે સામગ્રીનો મદ કરવાથી મુખ્યપણે અન્તરાયાદિ કર્મ પણ બંધાય છે, જેના વિપાક સ્વરૂપે ઉત્તમ સામગ્રીની પ્રાપ્તિ થતી નથી. કર્મના ઉદયથી મળેલી સામગ્રીનો સદુપયોગ કરી લેવાને બદલે તેનો મદ કરી કર્મનો બંધ કરવાનું કાર્ય, વસ્તુતઃ જ્ઞાનીઓનું નથી. તેવા પ્રકારનો મદ કરી કર્મબન્ધ કરનારા જ્ઞાનીઓ વાસ્તવિક રીતે જ્ઞાની જ નથી. શ્રી સ્થૂલભદ્રમહારાજાએ જ્ઞાનનો મદ કર્યો, તો તેઓશ્રીને શ્રુતનો અન્તરાય પ્રાપ્ત થયો તેમ જ શ્રી કૂરગડુમહાત્માએ પૂર્વભવમાં તપનો મદ કર્યો, તો તેના પછીના ભવમાં તેઓશ્રીને તપનો અન્તરાય પ્રાપ્ત થયો. અત્યન્ત ઉત્કટકોટિનું ચારિત્ર પાળવા છતાં જ્ઞાન(શ્રુત) અને તપનો મદ કરવાથી તેવા વિપાકને પામ્યા પછી પણ મદનો સર્વથા ત્યાગ કરી તેઓશ્રી આત્મકલ્યાણના ભાજન બન્યા. ઉત્તમ કોટિનું ચારિત્ર આરાધવા છતાં એ મહાત્માઓ તપ કે શ્રત વગેરેનો મદ કરે તો કર્મથી લેપાય છે.
પરન્ત ભાવનાશાનથી ભાવિત આત્માઓ નિષ્ક્રિય હોવા છતાં પણ કર્યાદિથી લેપાતા નથી. શ્રી ભરત મહારાજા તેમ જ શ્રી પૃથ્વીચન્દ્રજી આદિએ તેવા પ્રકારની એવી કોઈ ચારિત્રની (બાહ્ય) ક્રિયા કરી ન હોવા છતાં તેઓશ્રી કર્મથી લેપાયા ન
- ૧૦૩)
