________________
તોપણ તે મળશે નહિ. આ વાતની જેમને વાસ્તવિક શ્રદ્ધા જન્મી છે, તે આત્માઓ વિષયોને પ્રાપ્ત કરવાના પ્રયત્નને છોડીને સ્પૃહનો ત્યાગ કરવા માટે પ્રયત્ન કરતા હોય છે.
એ રીતે સ્પૃહાથી રહિત થયેલા મહાત્માઓ ભૂમિ ઉપર સુએ છે. ભિક્ષા દ્વારા પ્રાપ્ત થયેલું તુચ્છ અસાર અને અલ્પ પ્રમાણવાળું ભોજન કરે છે. જીર્ણ-ઘસાઈ ગયેલાં વસ્ત્ર વાપરે છે અને વનજેવા નિર્જન ગૃહમાં રહે છે. તોપણ તેમને ચક્રવર્તી કરતાં અધિક સુખનો અનુભવ થાય છે. અહીં પેલા સંન્યાસીનું દષ્ટાન્ત યાદ રાખવું જોઈએ. એક સંન્યાસી હતો. એકવાર તે રાજાની પાસે ગયો હતો. રાજાએ તેને કહ્યું કે - આ રાજમહેલની કોઈ જગ્યામાં તું રહી જા. આ માટીના ભાજનમાં તું વાપરે છે, તેના બદલે તું હું આપું છું તે ધાતુના પાત્રમાં વાપર અને શરીર ઉપરના ચીથરા સ્વરૂપ વસ્ત્રોનો ત્યાગ કરી બીજાં સારાં વસ્ત્રોને તું ધારણ કર - આ પ્રમાણે રાજાનાં વચનોને સાંભળીને સંન્યાસીએ રાજાને કહ્યું કે રાજન્ ! આપને રાજમહેલમાં રહીને જે સુખ પ્રાપ્ત થાય છે, એવું જ સુખ મને વગડામાં રહેવાથી પણ મળે છે. હું પણ ભૂમિ ઉપર શાંતિથી આપની જેમ જ છસાત કલાક સૂઈ જઉં છું. આ માટીના ભાજનમાં જમવાથી આપની જેમ જ મારું પણ પેટ ભરાઈ જાય છે અને આપના મુલાયમ બહુમૂલ્ય વસ્ત્રોથી જેમ આપણું શરીર ઢંકાઈ જાય છે તેમ રાજન્ ! મારા શરીરની લાજ પણ આ ઝાડ-પાનના વસ્ત્રથી રહી જ જાય છે, તો પછી આપણામાં ફરક જ ક્યાં છે ? કહેવાનો ભાવ એ છે કે સુખ સામગ્રીમાં નથી, સંતોષ વિષયોની પ્રાપ્તિમાં નથી અને સમાધિ સુખના ઉપભોગમાં નથી. સુખ, સન્તોષ અને સમાધિ સ્પૃહાના અભાવે છે. ખરેખર જ સર્વથા સ્પૃહારહિત આત્માને જે સુખનો અનુભવ થાય છે તે નરેન્દ્રોને થતો નથી. અનુકૂળ વિષયોની પ્રાપ્તિમાં જે સુખનો અને પ્રતિકૂળ વિષયોની પ્રાપ્તિમાં જે દુ:ખનો અનુભવ થાય છે તે સુખ અને દુઃખ વાસ્તવિક નથી. તેથી સુખ અને દુ:ખનું વાસ્તવિક સ્વરૂપ જણાવાય છે :
परस्पृहा महादुःखं निःस्पृहत्वं महासुखम् ।
एतदुक्तं समासेन, लक्षणं सुखदुःखयोः ॥१२-८॥ “પરસ્પૃહા મહાદુઃખ છે અને નિઃસ્પૃહતા મહાસુખ છે - આ સુખ અને દુઃખનું સંક્ષેપથી લક્ષણ કહ્યું છે. સુખ અને દુઃખનું વાસ્તવિક લક્ષણ અહીં જણાવ્યું છે. આત્મા અને તેના ગુણોને છોડીને જે પુલાદિ દ્રવ્યો છે તે બધાં જ પર પદાર્થો
