________________
મિથ્યાત્વ અને અવિરતિ વગેરે કર્મબન્ધનાં કારણોના કારણે આત્માઓ પરિભ્રમણ કરતા રહે છે. વિષયસુખના અર્થી હોવાથી તે સુખને પામવા માટે તેઓ જે કરવું પડે તે કરી લેતા હોય છે.
સામાન્ય રીતે વિષયજન્ય સુખના અનુભવ માટે લક્ષ્મી, આયુષ્ય અને શરીર : આ ત્રણ મહત્ત્વનાં સાધન છે. એ ત્રણમાંથી કોઈ પણ સાધનની ખામી હોય તો એ સુખનો અનુભવ શક્ય નથી. તેથી લક્ષ્મી આદિને મેળવવા માટે, ટકાવવા માટે અને વધારવા માટે વિષયસુખના અર્થજનો પ્રબળ પુરુષાર્થ કરે છે. આમ છતાં આજ સુધી તેઓ પોતાની ઈચ્છા મુજબનું સુખ મેળવી શક્યા નથી : એ વાત માન્યા વિના ચાલે એવું નથી. જેના માટે આપણે આ રીતે પ્રબળ પુરુષાર્થ કરીએ છીએ, તે વસ્તુતઃ પર પદાર્થ છે અને અનિત્ય છે, એ યાદ રાખવું જોઈએ.
સમુદ્રના તરડ્ઝ જેવી ચપળ લક્ષ્મી છે. સુવિશેષપણે વિચારીએ તો લક્ષ્મીની ચપળતા સમજી શકાય છે. સમુદ્રના તરજ્ઞ, જેમ ક્ષણવારમાં લય પામે છે, તેમ લક્ષ્મીને જતાં વાર લાગતી નથી. પુણ્યથી મળેલી ચીજ પુણ્ય પૂરું થયે જતી રહે - એ સમજી શકાય છે. પુણ્ય કદાચ ટકી રહે, તોપણ આયુષ્ય પૂર્ણ થવાથી, પુણ્યથી મળેલી તે તે ચીજોને છોડીને આપણે જતા રહીએ. આયુષ્ય વાયુની જેમ અસ્થિર છે. વાયુની અસ્થિરતાની જેમ આયુષ્યની અસ્થિરતા ખૂબ જ સ્પષ્ટ છે. માની પણ ન શકાય એવી રીતે જીવો વિદાય થતા હોય છે. ક્ષણ પૂર્વે તો આવો આપણી પાસે હોય અને બીજી ક્ષણે તો તેઓ પરલોકમાં પહોંચી ગયા હોય એમ જોવા મળે. કઈ રીતે આયુષ્યનો -જીવનનો વિશ્વાસ કરાય?
લક્ષ્મી અને આયુષ્ય કદાચ મળી જાય પરંતુ શરીર જ ભંગારજેવું મળે તો વિષયસુખના અનુભવથી રહિત જ બનવું પડે. આકાશમાં ચઢી આવેલાં વાદળો જેમ ક્ષણવારમાં વીખરાઈ જાય છે તેમ શરીરનું આરોગ્ય નાશ પામતાં વાર લાગતી નથી. શ્રી સનસ્કુમાર ચક્રવર્તી, શ્રી અનાથી મુનિ અને શ્રી નમિરાજર્ષિ આદિ મહાત્માઓના દષ્ટાન્તથી સમજી શકાય છે. વર્તમાનમાં પણ કંઈકેટલાંય દષ્ટાન્તો આપણે જોઈ રહ્યા છીએ. સાંજે નીરોગી હોય અને સવારે રોગી બને. સવારે નીરોગી હોય અને સાંજે રોગી હોય – આવું તો ડગલે ને પગલે જોવા મળે છે. આ રીતે લક્ષ્મી, આયુષ્ય અને શરીર સંબન્ધી વિચારણા નિર્મળ બુદ્ધિ વડે કરવામાં આવે તો ચોક્કસ જ અવિદ્યા દૂર થઈ શકે. લક્ષ્મી વગેરે ત્રણને વાસ્તવિક રીતે જો ઓળખી લેવામાં આવે તો તેની
(૩૦)
