________________
શ્લોકમાં મોહને ચોરની ઉપમા આપી છે. ચોરનો સ્વભાવ અને તેની કાર્ય કરવાની પદ્ધતિ આપણે જાણીએ છીએ. સારભૂત વસ્તુઓની ચોરી કરવી : એ એનો
સ્વભાવ છે અને સામા માણસના પ્રમાદનો વ્યવસ્થિત રીતે લાભ લઈ લેવાની તેની કાર્યપદ્ધતિ છે. મોહની પણ રીતભાત એવી છે. જ્ઞાનાદિનું હરણ કરવું અને નિદ્રાવિકથા પ્રમુખ પ્રમાદનો પૂરતો લાભ લઈ લેવો. જેઓ ખરેખર જ અપ્રમત્ત છે, તેમની આગળ મોહનું કાંઈ જ ચાલતું નથી. પરંતુ જે પ્રમાદપરવશ છે તેમની આગળ મોહ ખૂબ જ બળવાન છે. પ્રમાદને આધીન બનેલાનું ભાન જ્ઞાન અને સાન બધું જ મોહ હરી જાય છે. મોહાધીનતા, ભલભલા જ્ઞાનીઓના ભાનનો નાશ કરતી હોય છે અને એકવાર ભાન જતું રહે, પછી તો જ્ઞાન અને સાન તો એની મેળે જતા રહે છે. એને દૂર કરવા કશું જ કરવાની જરૂર નથી પડતી. ઉપર જણાવ્યા મુજબ આત્માને નિત્ય અનન્તજ્ઞાનાદિ સ્વરૂપે જેઓ નિરન્તર જુએ છે અને કર્માદિ પર પદાર્થના સંયોગને સદાને માટે અનિત્ય અસ્થિર જુએ છે તેમને મોહસ્વરૂ૫ ચોર કોઈ પણ રીતે છેતરી શકવા માટે સમર્થ બનતો નથી. કારણ કે નિત્ય અપ્રમત્ત સમર્થ જ્ઞાનીઓમાં એવું કોઈ પ્રમાદનું છિદ્ર નથી કે જેમાંથી મોહસ્વરૂપ ચોર પેસી જાય.
આઠ પ્રકારના પ્રમાદમાં એક અજ્ઞાન પણ પ્રમાદ છે. “આત્મા નિત્ય છે અને શરીરાદિ પુદ્ગલ સ્વરૂપ પરનો સંગ અનિત્ય છે.' - આવા પ્રકારના જ્ઞાનનો અભાવ : એ અજ્ઞાન છે. લોકોને સમજાવવું એ જ્ઞાન નથી, આપણી જાતને સમજાવવું તે જ્ઞાન છે. જગતને સમજાવી શકનારા પણ પોતે સમજી શકતા નથી. આઠ પ્રમાદમાં અજ્ઞાન નામનો પ્રમાદ ભયંકર છે. મોહને છિદ્ર આપવાનું કામ જ આ પ્રમાદ કરે છે. નિદ્રા કે વિકથાદિ પ્રમાદને દૂર કર્યા પછી પણ અજ્ઞાનને દૂર કરવાનું ઘણું જ અઘરું છે. અજ્ઞાનને દૂર કરવાની વાત તો દૂર રહી પરન્તુ તે એક પ્રમાદ છે.' - આટલું પણ જો વાસ્તવિક રીતે સમજી લેવાય તોપણ અજ્ઞાનનો નાશ કરવાનો આરંભ થઈ શકે. એ અજ્ઞાનને દૂર કરવાનો ઉપાય જણાવાય છે :
तरङ्गतरलां लक्ष्मीमायुर्वायुवदस्थिरम् ।
अदभ्रधीरनुध्यायेदभ्रवद् भगुरं वपुः ॥१४-३॥ “નિર્મલબુદ્ધિવાળા મહાત્મા તરડ્ઝની જેમ ચંચળ એવી લક્ષ્મી છે, આયુષ્ય વાયુની જેમ અસ્થિર છે અને વાદળાની જેમ વિનાશ પામવાના સ્વભાવવાળું શરીર છે – એમ વિચારે.” - કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે અનાદિ-અનન્ત આ સંસારમાં
