________________
છે. બાહ્ય વિષયોની સ્પૃહનો ત્યાગ કર્યા પછી અભ્યન્તર વિષયો(માન-સન્માન
ખ્યાતિ. વગેરે)ની સ્પૃહનો ત્યાગ કરાય નહિ તો બાહ્ય વિષયોની સ્પૃહનો ત્યાગ નિરર્થક બને છે.
બાહ્ય વિષયોનો ત્યાગ કરીને નિસ્પૃહતાનો દેખાવ ખૂબ જ વ્યવસ્થિત રીતે કરાતો હોય છે. જોનારને રૂહાની ગંધ પણ આવે નહિ – એની પૂરતી કાળજી લેવાય છે. પોતાના ગૌરવને વધારવાના આશયથી જ્યારે શાસનના ગૌરવને વધારવાની પ્રવૃત્તિ શરૂ થાય છે, ત્યારે આ સ્પૃહા છાની નથી રહેતી. ‘શાસનથી પ્રભાવિત થાય તો ગમે કે આપણાથી પ્રભાવિત થાય તો ગમે ?' આ પ્રશ્નનો વાસ્તવિક જવાબ આપી શકાય એવું નથી. સંસારનો ત્યાગ કર્યા પછી પણ શાસન કરતાં આપણી જાત મહત્ત્વની લાગે એ નિસ્પૃહતાનું લક્ષણ નથી. શાસનના કે પદના ગૌરવના નામે પોતાનું ગૌરવ વધારવાની અપેક્ષા નિઃસ્પૃહતાના અભાવને જણાવનારી છે.
આપણી પાસે આવીને જનારા શાસનનો પ્રેમ કેળવીને જવાના બદલે આપણી પ્રત્યે પ્રેમ કેળવીને જાય અને આપણને એ ગમી જાય તો માનવું પડે કે આપણી સ્પૃહા નાશ પામી નથી. ગૌરવ, ઉત્કર્ષ અને ખ્યાતિ... વગેરેની સ્પૃહા ખૂબ જ તીવ્ર કોટિની હોય છે. સરળતાથી તેનો નાશ કરી શકાતો નથી. લોકના સંપર્કથી દૂર રહીએ તો તેવી સ્પૃહાથી દૂર રહી શકાય. પરન્તુ એ રીતે જીવવાનું કઈ રીતે ફાવે ? ભૌતિક પદાર્થોનો ત્યાગ કરવાનો અને ગૌરવાદિનો પણ ત્યાગ કરવાનો. પછી જીવવામાં સ્વાદ જ ક્યાં રહે ? તદ્દન જ શુષ્ક જીવન જીવવું પડે. કોઈ પણ પ્રકારના સુખનો અનુભવ જ થાય નહિ – આ પ્રમાણે માનનારાને ઉદ્દેશીને જણાવાય છે :
भूशय्या भैक्षमशनं, जीर्णं वासो वनं गृहम् ।।
तथाऽपि निःस्पृहस्याहो !, चक्रिणोऽप्यधिकं सुखम् ॥१२-७॥ “ભૂમિ ઉપર સૂવાનું, ભિક્ષામાં મળેલું ખાવાનું, જીર્ણ વસ્ત્ર અને ઘર વન જેવું હોવા છતાં નિઃસ્પૃહ મહાત્માઓને ચક્રવર્તીઓ કરતાં અધિક સુખ હોય છે – એ આશ્ચર્ય છે.” અનાદિકાળથી આપણે વિષયોના ઉપભોગમાં જ સુખનો અનુભવ કર્યો છે, તેથી પાંચેય ઈન્દ્રિયોના ઈષ્ટ વિષયોની પ્રાપ્તિ માટે અને અનિષ્ટ વિષયોના પરિહારાદિ માટે આપણે સતત પ્રયત્ન કરતા હોઈએ છીએ. આમ છતાં આપણી ઈચ્છા પ્રમાણેનું સુખ આજ સુધી મળ્યું નથી. એટલું જ નહિ, અનન્તો કાળ વીતશે
– ૧૧૪)
