________________
જેનું ફલ મુખશોષ મૂચ્છ અને દીનતાને આપે છે, તે સ્પૃહાસ્વરૂપ વિષવેલડીને પંડિત પુરુષો જ્ઞાન સ્વરૂપ દાંતરડા વડે છેદી નાંખે છે.” આશય એ છે કે અપરિમિતજ્ઞાનના ભાજન સ્વરૂપ મહાત્માઓ સ્પૃહાથી રહિત હોય છે – આ વાત આ પૂર્વે જણાવી છે. એનું કારણ આ શ્લોકથી જણાવાયું છે. સ્પૃહા વિષલતાજેવી છે. સામાન્ય રીતે વિષભક્ષણથી મોટું સુકાય છે. ત્યારબાદ મૂચ્છ પ્રાપ્ત થાય છે અને દીનતા પ્રાપ્ત થાય છે. તેથી સ્પૃહા પણ મુખશોષાદિનું કારણ હોવાથી તેને વિષલતા સ્વરૂપે વર્ણવી છે.
સ્પૃહાને ધરનારા બીજાની પાસે માંગ્યા વિના રહી શક્તા નથી. માંગ્યા પછી લગભગ ઈચ્છા મુજબ મળતું ન હોવાથી મોટું સુકાવા સ્વરૂપ જ ફળ પ્રાપ્ત થતું હોય છે. જે પણ થોડું મળે તેની પ્રત્યે અપાર મૂચ્છ પ્રાપ્ત થાય છે અને જે મળ્યું નથી, તેને મેળવવા માટે દીનતા ધારણ કરવી પડે છે. આ બધાં ફળો સ્પૃહાસ્વરૂપ વિષલતાના છે. સ્પૃહાસ્વરૂપ વિષવેલડી આ બધા ફળને નિરંતર આપે છે. આવા પ્રકારની સ્પૃહાસ્વરૂપ વિષલતાને જ્ઞાની મહાત્માઓ જ્ઞાનસ્વરૂપ દાતરડા વડે છેદી નાંખે છે. સ્પૃહાને છેદવા માટે જ્ઞાનજેવું અત્યન્ત ધારદાર બીજું કોઈ સાધન નથી. જ્ઞાનના અચિત્ય સામર્થ્યનો જેમને ખ્યાલ છે, તેઓશ્રી જ્ઞાનનો ઉપયોગ બરાબર કરી લે છે. આપણા અનાદિના દોષોનો વાસ્તવિક પરિચય કરાવીને તેનાથી સર્વથા વિમુક્ત થવાનો માર્ગ આપણને જ્ઞાન જ જણાવે છે. માત્ર આપણને એ અનાદિના દોષોને જોવાની અને તેનાથી મુક્ત થવાની ઈચ્છા હોવી જોઈએ. જોકે જ્ઞાનમાં, એવી ઈચ્છા ન હોય તો એવી ઈચ્છાને ઉત્પન્ન કરવાનું પણ અદ્ભુત સામર્થ્ય ભરેલું છે. જેમ જેમ જ્ઞાન મળતું જાય તેમ તેમ આપણને આપણા તે તે દોષોનું દર્શન થવાથી તેને દૂર કરવાની ઈચ્છા થતી હોય છે.
પરન્તુ મિથ્યાત્વમોહનીયાદિ કર્મનો જોઈએ તેવો ક્ષયોપશમ વગેરે ન હોય તો જેમ જેમ જ્ઞાન વધે તેમ તેમ દિવસે દિવસે સ્પૃહા પણ વધતી જતી હોય છે. વર્તમાનમાં લગભગ એવો અનુભવ થાય છે કે જ્ઞાનીઓને ઈચ્છાની કોઈ અવધિ જ નથી. ઈચ્છાઓને પૂર્ણ કરવા માટે જ જાણે જ્ઞાન ન હોય - એ રીતે જ લગભગ પ્રવૃત્તિઓ ચાલતી હોય છે. આવી સ્થિતિમાં સ્પૃહાને છેદવાની વાત યાદ આવતી નથી. પોતાની તમામ શક્તિનો એકમાત્ર ઉપયોગ સ્પૃહાને પૂર્ણ કરવામાં કરાય છે. વાસ્તવિક રીતે આવા લોકો જ્ઞાની મનાતા નથી. જ્ઞાની તે છે કે જે પોતાની બુદ્ધિ
(૧૧૦)
