________________
આત્મસ્વભાવ છે. ક્ષયોપશમાદિભાવે એ આત્મસ્વભાવની પ્રાપ્તિ થવાથી મુનિ ભગવન્તને કોઈ પણ બીજી વસ્તુ મેળવવા જેવી લાગતી નથી. પરપદાર્થની ઈચ્છા થવાનું વાસ્તવિક કારણ જ એ છે કે આત્માને જ્ઞાનાદિ ગુણોનું પોતાનું ઐશ્વર્ય જ પ્રાપ્ત થયું નથી. તેથી જ નિઃસ્પૃહતા પ્રાપ્ત થતી નથી. પરદ્રવ્યની ઈચ્છા જ સ્વસ્વભાવની પ્રાપ્તિના અભાવને જણાવે છે. સ્વસ્વભાવનો પરિચય થયા પછી એને પ્રાપ્ત કરવાની ઈચ્છા સહજ રીતે જ થતી હોય છે. સૌથી વિકટ પ્રશ્ન જ એ છે કે સ્વભાવનો પરિચય જ કઈ રીતે કરવો. સહેજ પણ એ આત્મસ્વભાવનો પરિચય થવા માંડે એટલે પરપદાર્થોની સ્પૃહા વચ્ચે આવ્યા વિના રહેતી નથી.'
આત્માના જ્ઞાનાદિ ગુણો મેળવવાની વાત તો દૂર રહી, પરન્તુ અનાયાસે મળી ગયેલા એ ગુણો, એવા આનંદનો અનુભવ કરાવતા નથી કે જેવો આનન્દાનુભવ અનુકૂળ વિષયની પ્રાપ્તિથી થતો હોય છે. ભાગ્યે જ એવો આત્મા મળી આવે કે ધર્મથી આત્માના જ્ઞાનાદિ ગુણોને પામી જે આનંદ પામે. તેની સામે ધર્મથી થોડું પણ સુખ પામી આનંદ પામનારની સંખ્યા ઘણી મોટી છે. વિષયો સુખનું કારણ છે માટે વિષયોની સ્પૃહા થાય છે. એવું નથી. પરન્તુ વિષયો સુખનું કારણ છે' - એ માની લીધેલું હોવાથી વિષયોની સ્પૃહા થાય છે. વિષયો સુખનું કારણ છે – એ પ્રમાણેની માન્યતા જ અજ્ઞાનમૂલક છે. વિષયોની સ્પૃહા સુખની સ્પૃહાના કારણે છે. કર્મથી પ્રાપ્ત થનારું સુખ વસ્તુતઃ દુઃખસ્વરૂપ છે. તેથી તે દુઃખની જેમ જ સ્પૃહણીય નથી. અનાદિકાળના અજ્ઞાનાદિ સંસ્કારોને લઈને સુખની સ્પૃહા થયા જ કરે છે. તેને દૂર કરવા માટે આત્મસ્વભાવને પ્રગટ કરવા સિવાય બીજો કોઈ જ ઉપાય નથી. પરંતુ એ સરળ નથી.” અત્યાર સુધી જે થોડું પણ (અવાસ્તવિક તો અવાસ્તવિક પણ) સુખ મળ્યું છે તે આ સ્પૃહાને કારણે મળ્યું છે. સાવ જ સ્પૃહા ખરાબ છે એવું નથી..” ઈત્યાદિ માન્યતાને કારણે સ્પૃહાને દૂર કરવાની સ્પૃહા પણ થતી નથી. સુખ અને તેના સાધનભૂત વિષયોની સ્પૃહા ખૂબ જ ખરાબ છે. તેનાથી જે વિડંબના ભોગવવી પડે છે, તે જણાવાય છે :
संयोजितकरैः के के, प्रार्थ्यन्ते न स्पृहावहै: ? ।
अमात्रज्ञानपात्रस्य, निःस्पृहस्य तृणं जगत् ॥१२-२॥ “સ્પૃહામાં મગ્ન એવા પુરુષો હાથ જોડીને કોની કોની પાસે પ્રાર્થના કરતા નથી? જ્યારે માત્રાતીત જ્ઞાનને ધરનારા સ્પૃહાથી રહિત એવા મહાત્માને સમગ્ર
