________________
અનુભવ થાય છે, તે ક્ષયોપશમભાવે થયેલો હોય છે. ક્ષયોપશમભાવના વિષયમાં આવરણ નિર્મળ હોય છે. આવરણ હોય છે, પણ તે નિર્મળ-પારદર્શક હોય છે. અહીં સન્ક્રિયાને આશ્રયીને વર્ણન હોવાથી સામાન્યથી ચારિત્રમોહનીયકર્મના ક્ષયોપશમભાવની અને તેને અનુકૂળ વીર્યાન્તરાયકર્મના ક્ષયોપશમભાવની વિચારણા છે. જ્ઞાનાવરણીય અને દર્શનાવરણીય કર્મનો ક્ષયોપશમ તો મુખ્યપણે જ્ઞાન દર્શન માટે ઉપયોગી બને છે. સક્રિયાની પ્રત્યે ચારિત્રને અનુકૂળ એવો વીર્યાન્તરાયકર્મનો ક્ષયોપશમ મુખ્યપણે કારણ બને છે.
આવો ક્ષયોપશમભાવ હોતે છતે વંદન નમન પૂજન અને સત્કાર વગેરે સ્વરૂપે જે સક્રિયા કરાય છે તે ક્રિયાઓ, તેને કરનારા જો પરિણામથી પડી ગયેલા હોય અર્થાર્ જ્ઞાનાદિ ગુણોથી પરાસ્મુખ હોય તો તેમને ફરીથી જ્ઞાનાદિ ગુણોની સન્મુખ બનાવીને તેમની આત્મપરિણતિ(ભાવ)માં વૃદ્ધિને કરે છે. ઔદયિકભાવના વિષયમાં કરાતી તેવી ક્રિયાથી ભાવની વૃદ્ધિ થતી નથી.
ઉચ્ચગોત્રકર્મ, સુભગનામકર્મ, યશનામકર્મ, આદેયનામકર્મ અને અન્તરાયકર્મ વગેરેના ઉદયથી જે ક્રિયાઓ થાય છે, તે ઔદયિકી ક્રિયા કહેવાય છે. તેનાથી બાહ્યરીતે તપ અને જ્ઞાન વગેરેની પ્રાપ્તિ થાય છે. પરન્તુ તેથી આત્મકલ્યાણ થતું નથી. જ્ઞાનાવરણીય, દર્શનાવરણીય, દર્શનમોહનીય, ચારિત્રમોહનીય અને અન્તરાય કર્મના ક્ષયોપશમથી જે ક્રિયાઓ થાય છે, તે આત્મસ્વરૂપને પ્રકાશિત કરે છે. આથી સમજી શકાશે કે કર્મનિર્જરા માટે કરાતી સન્ક્રિયા ક્ષયોપશમભાવની છે. મિથ્યાત્વની મંદ અવસ્થામાં અથવા તેની ક્ષયોપશમભાવની અવસ્થામાં કરાતી ક્રિયા સન્ક્રિયા છે. એવી સન્ક્રિયા ગુણની રક્ષા માટે અને વૃદ્ધિ માટે કરવી જોઈએ-એ પ્રમાણે જણાવાય છે ઃ
गुणवृद्ध्यै ततः कुर्यात्, क्रियामस्खलनाय वा । ર્જ તુ સંયમસ્થાન, નિનાનામવત્તિષ્ઠતે ॥૬-૭॥
‘‘તેથી ગુણવૃદ્ધિ થાય-એ માટે અને સાધનામાર્ગેથી આપણે ખસી ના જઈએ
એ માટે ક્રિયાને કરવી જોઈએ. એક જ પ્રકારનું સંયમસ્થાન, ક્ષાયિક ચારિત્રવન્ત મહાત્માઓને હોય છે.’’ આત્માના જ્ઞાન દર્શન અને ચારિત્ર વગેરે ગુણો વધે એ માટે અર્થાત્ આવિર્ભાવ પામેલા એ ગુણોનો વિકાસ (સમ્પૂર્ણ આવિર્ભાવ) થાય એ
-
૮૬
