________________
“સંસારમાં સ્વપ્નની જેમ મિથ્યા અભિમાનથી ઉત્પન્ન થયેલી તૃપ્તિ મિથ્યાકાલ્પનિક છે. ભ્રમથી રહિત - સમ્યજ્ઞાનીને આત્માના વીર્યને પુષ્ટ કરનારી તે તૃપ્તિ વાસ્તવિક છે.” આ સંસારમાં તૃષ્ણાથી ગ્રસ્ત થયેલા અજ્ઞાની જીવો માને છે કે “મણિ રત્ન વગેરે ધન મને મળ્યું અને દુઃખમાં મીઠાં વચનો બોલવામાં નિપુણ એવો સ્વજનવર્ગ મને મળ્યો.' - આ પ્રમાણે માનીને તે જીવો સંસારમાં તૃપ્ત થઈને રહે છે. પરંતુ આ ધન અને આ પરિવાર કાલ્પનિક છે, સર્વથા પર છે, કર્મના ઉદયથી મળેલા છે અને કર્મબન્ધના કારણભૂત એવા રાગ-દ્વેષને કરાવે છે. તેથી વાસ્તવિક રીતે તે ધન અને પરિવાર દુઃખ સ્વરૂપ જ છે. એનાથી થવાવાળી તૃપ્તિ મૃગતૃષ્ણા જેવી છે, સુખનું કારણ નથી.
પરંતુ જેઓ બ્રાન્તિથી (મિથ્યાજ્ઞાનથી) રહિત છે અને સમ્યગ્રજ્ઞાનથી સહિત છે, એવા તત્ત્વાભિમુખ આત્માને પોતાના સ્વરૂપના આવિર્ભાવના અનુભવ સ્વરૂપ જે તૃપ્તિ છે; તે વાસ્તવિક છે, સુખનું કારણ છે અને આત્માના સહજ વીર્યની પુષ્ટિને કરનારી છે. તેથી ક્રમે કરી ગુણોનો આવિર્ભાવ થાય છે. આથી આવી વાસ્તવિક તૃપ્તિનો અનુભવ કરવા માટે પૂ. ગુરુદેવશ્રીની સેવા, આગમનું શ્રવણ અને તત્ત્વનું ગ્રહણ (જ્ઞાન) વગેરે ઉપાયો આરાધવા જોઈએ. યદ્યપિ આત્માને વિષયના ઉપભોગથી પણ તૃપ્તિનો અનુભવ થતો હોય છે. વિષયોના આસ્વાદનથી આત્મા પ્રસન્ન બને છે, સન્તુષ્ટ થાય છે અને પોતાને જે કરવાનું છે તે કરવા માટે ઉત્સાહવાળો બને છે. પરંતુ વસ્તુતઃ એ અનુભવ વાસ્તવિક રીતે શરીરાદિ પુદ્ગલનો છે. અજ્ઞાનને કારણે તેનો આરોપ આત્મામાં કરાય છે – એ જણાવાય છે :
पुद्गलैः पुद्गलास्तृप्तिं, यान्त्यात्मा पुनरात्मना ।
परतृप्तिसमारोपो, ज्ञानिनस्तन्न युज्यते ॥१०-५॥ “પુગલોના કારણે પુદ્ગલો તૃપ્તિને પામે છે અને આત્મા આત્માને કારણે તૃપ્તિ પામે છે. પરતૃપ્તિનો આરોપ કરવાનું જ્ઞાન માટે ઉચિત નથી.” આશય એ છે કે પુદ્ગલસ્વરૂપ વિષયોના ઉપભોગથી શરીરાદિ પુષ્ટ થાય છે. તે સ્વરૂપ તૃપ્તિ પણ શરીરાદિને થાય છે. આત્માને એથી કોઈ જ લાભ નથી. અનાદિના શરીરાદિના યોગે શરીરાદિની તૃપ્તિ જાણે આત્માની જ તૃપ્તિ હોય - એ રીતે આપણે વર્તીએ છીએ. એ અજ્ઞાનના કારણે શરીરાદિ પરપદાર્થોની તૃપ્તિનો આરોપ આત્મામાં કરાય છે. પરતુ જ્ઞાની મહાત્માને એવો આરોપ કરવાનું ઉચિત નથી. કારણ કે તેઓશ્રીને
