________________
આત્માઓની પ્રત્યે જે આન્તરિક પ્રીતિ છે, તેને ગુણવબહુમાન કહેવાય છે. શ્લોકમાં બહુમાનાદિ અહીં જે “દ્ધિ પદ છે, તે ગતિ પદથી દોષનો પશ્ચાત્તાપ, પાપની દુર્ગછા, અતિચારની આલોચના, દેવ ગુરુ અને સાધર્મિકની ભક્તિ તેમ જ ઉત્તરગુણોની શ્રદ્ધા વગેરે પણ સમજવા. પાંચ મહાવ્રતાદિના પાલન માટે આવશ્યક એવા નિર્દોષભિક્ષા, પ્રતિલેખના, પ્રમાર્જનાદિ ગુણોને તેમ જ રિપરિમાણાદિ ગુણોને ઉત્તરગુણો કહેવાય છે. પૂર્વે ગ્રહણ કરેલાં વ્રતોનું અને સામાયિકાદિ છ આવશ્યકોનું સદા સ્મરણ કરવું તે નિત્ય સ્મૃતિ છે. ગુણવર્બહુમાનાદિથી અને નિત્ય સ્મૃતિથી સક્રિયા થાય છે. અર્થા ગુણવલ્બહુમાનાદિના કારણે વિનયાદિ ઉચિત પ્રવૃત્તિ સ્વરૂપ સક્રિયા થાય છે.
આ સક્રિયા પૂર્વે જો સમ્યજ્ઞાન સંવેગ કે નિર્વેદ આદિ સ્વરૂપ ભાવ ઉત્પન્ન થયા હોય તો તે સમ્યગ્રજ્ઞાનાદિ સ્વરૂપ ભાવોને આ સક્રિયા ટકાવી રાખે છે અને પડવા દેતી નથી. એટલું જ નહિ ધર્મધ્યાનાદિ સ્વરૂપ જે ભાવો ઉત્પન્ન થયા નથી, એવા ભાવોને ઉત્પન્ન પણ કરે છે. શ્રી શ્રેણિકમહારાજા અને શ્રીકૃષ્ણ મહારાજાદિને ગુણવાનો પ્રત્યેના બહુમાનથી ભાવની પ્રાપ્તિ થયેલી. શ્રીમતી મૃગાવતીશ્રીને પાપના પશ્ચાત્તાપથી ભાવની પ્રાપ્તિ થઈ હતી. શ્રીઅઈમુત્તા મુનિવરને પાપની આલોચનાથી ભાવ ઉત્પન્ન થયો હતો. અને ગુરુ પ્રત્યેની ભક્તિથી શ્રી ચંડરુદ્રાચાર્ય મ. ના શિષ્યને ભાવની પ્રાપ્તિ થઈ હતી. આ રીતે અનેકાનેક મહાત્માઓને તે તે સક્રિયાથી ભાવની પ્રાપ્તિ થયાનું શાસ્ત્રોમાં વર્ણવ્યું છે. અપ્રાપ્ત ભાવને ઉત્પન્ન કરનારી અને પ્રાપ્તભાવની રક્ષાને કરનારી સન્ક્રિયા છે – એ જણાવીને હવે પડી ગયેલા ભાવને, સક્રિયા ફરીથી તદ્ભાવની વૃદ્ધિને કરનારી છે તે જણાવાય છે :
क्षायोपशमिके भावे, या क्रिया क्रियते तया ।
पतितस्यापि तद्भावप्रवृद्धि र्जायते पुनः ॥९-६॥ “ક્ષયોપશમથી જન્ય એવા ભાવના વિષયમાં જે ક્રિયા કરાય છે, તે ક્રિયાથી જ્ઞાનાદિ ભાવથી પડી ગયેલાના પણ ભાવની ફરીથી વૃદ્ધિ થાય છે.” – જ્ઞાનાવરણીય, દર્શનાવરણીય, મોહનીય અને અન્તરાય : આ ચાર કર્મોનો ક્ષયોપશમ હોય છે. અનન્તજ્ઞાન અનન્તદર્શન અનન્તચારિત્ર અને અનન્તવીર્ય આત્માના ગુણો હોવા છતાં કર્મથી આવરાયેલા છે. એ કર્મસ્વરૂપ આવરણો જ્યારે શુદ્ધ બને છે અથવા, તો મંદરસવાળાં બને છે, ત્યારે તે આવરણો હોવા છતાં જે પણ ગુણોનો અંશે પણ
