________________
પ્રગટ નથી. ઘાતિકર્મના સર્વથા ક્ષયથી તે પ્રગટ થાય છે, જે સર્વદા રહે છે. પોતાની પાસે સર્વદા અને સર્વત્ર રહેનારું કેવલજ્ઞાનસ્વરૂપ ધન વિદ્યમાન હોવા છતાં ઉપાધિભૂત અવાસ્તવિક અને વિનશ્વર એવા ધનની લાલસાએ જીવો ઈન્દ્રિયોથી મોહિત થઈ અહીં-ત્યાં સર્વત્ર ભટક્યા જ કરે છે. જેટલી મહેનત ઈન્દ્રિયોને તૃપ્ત કરવા માટે આજ સુધી કરી છે, તેટલી મહેનત આત્મામાં રહેલા કેવલજ્ઞાનને પ્રાપ્ત કરવા માટે કરી હોત તો આ ભવના ભ્રમણનો અન્ન આવત. મોહની ગતિ વિચિત્ર છે. જે પોતાનું અને પાસે છે તેની સામે જોવા પણ દે નહિ અને જે પર અને દૂર છે, તેની પાછળ દોડાવ્યા જ કરે. કોઈ વાર આપણે અટકી જઈએ તોપણ મોહ જે રીતે દોડાવ્યા કરે છે, તે જણાવાય છે :
पुरः पुरः स्फुरत्तृष्णा-मृगतृष्णानुकारिषु ।।
इन्द्रियार्थेषु धावन्ति, त्यक्त्वा ज्ञानामृतं जडाः ॥७-६॥ આશય એ છે કે ઇન્દ્રિયોને વિશે મોહ પામેલા જીવો વિષયોની પાછળ દોડ્યા કરે છે. પણ કોઈ વાર એમને લાગે કે દોડવામાં કસ નથી, તેથી તેઓ અટકી પણ જાય. પરન્તુ આવા વખતે આગળને આગળ વધતી તૃષ્ણાના કારણે તે જીવો પાછા દોડતા થઈ જાય છે – તે આ શ્લોકથી જણાવાય છે. “આગળ ને આગળ વધતી જતી એવી ભોગતૃષ્ણાને કારણે, મૃગતૃષ્ણા(મૃગજળ જેવા મિથ્યા)નું અનુકરણ કરનારા ઈન્દ્રિયોના વિષયો વિશે જડ જવો જ્ઞાનામૃતનો ત્યાગ કરી દોડે છે.
વધતી એવી ભોગની તૃષ્ણાના કારણે જીવ રઘવાયો થઈને ભોગનાં સાધનોની શોધમાં દોડ્યા જ કરતો હોય છે. તે વખતે તેને તત્ત્વાતત્ત્વનો વિચાર જ આવતો નથી. મધ્યાહને પાણી પીવાની અત્યન્ત ઈચ્છા થવાથી મૃગને જેમ વૃક્ષની છાયામાં પાણીની ભ્રાન્તિ થવાથી તે તરફ દોડવાનું બને છે તેમ અહીં પણ તાત્વિક રીતે ઈન્દ્રિયોના વિષયોના ઉપભોગમાં સુખની ભ્રાન્તિ થવાથી વિષયાસક્ત જીવો વિષયો તરફ દોડે છે. પરન્તુ મૃગજળ તરફ દોડતા એવા મૃગની જે દુર્દશા થાય છે તેવી જ દુર્દશા આ વિષયાસક્ત જીવોની થાય છે. મોહની ગતિ જ વિચિત્ર છે. વાસ્તવિક જ્ઞાનસ્વરૂપ અમૃતનો ત્યાગ કરી મૃગજળ જેવા ઈન્દ્રિયોના વિષયો તરફ એ જડ લોકો દોડ્યા કરે છે. આથી સ્પષ્ટ છે કે જડતાનો ત્યાગ કરી ઇન્દ્રિયો ઉપર વિજય મેળવી લેવો પડે. અન્યથા ઈન્દ્રિયો ઉપર વિજય મેળવી લેવામાં ન આવે તો આત્માને જે અનિષ્ટની પ્રાપ્તિ થાય છે - તે જણાવાય છે :
