________________
ખૂબ જ ઓછા જીવો એવા છે કે જે ગ્રન્થિને ઓળખીને તેને ભેદવા માટે પ્રયત્નશીલ બને છે. સંસારના સુખ ઉપર અને દુઃખ ઉપરના અનુક્રમે તીવ્ર રાગ અને તીવ્ર દ્વેષથી જ આ ચારગતિમય સંસારમાં ભટકવું પડે છે. આ એક જ મોટામાં મોટું દુઃખ છે. એનો અન્ત લાવીએ તો આત્માનું સ્વભાવભૂત સુખ પ્રાપ્ત થઈ શકે. અન્યથા કોઈ પણ ઉપાયે આત્માને પારમાર્થિક સુખની પ્રાપ્તિ થાય એ સંભવિત નથી... ઈત્યાદિ રૂપે ગ્રન્થિને ઓળખવાનું કાર્ય થયા પછી ગ્રન્થિનો ભેદ થાય છે. જેનો નાશ કરવાનો છે, તેને ઓળખ્યા વિના ચાલે એવું નથી. અન્યથા કોઈના બદલે બીજા જ કોઈનો નાશ કરી બેસવાનો પ્રસદ્ગ આવશે. આ રીતે જો ગ્રન્થિનો ભેદ થઈ જાય તો આ સંસારનો ચોક્સ જ અન્ત આવ્યા વિના નહીં રહે. ગ્રન્થિનો ભેદ કરવા માટે ઉપયોગી એટલું જ્ઞાન હોય તો પરપદાર્થોની સાધના માટે ઉપયોગી બનતાં એવાં નિમિત્તાનું કોઈ જ પ્રયોજન નથી. કારણ કે સમ્યગ્દર્શનજ્ઞાનચારિત્રના ભાવથી પરિણત થયેલા આત્માને પરપદાર્થની અપેક્ષા રહેતી નથી. આત્માના સમ્યગ્દર્શનાદિ ગુણોમાં લીન-મગ્ન બનેલાને પુદ્ગુલાદિ પરપદાર્થની અપેક્ષા રહેતી નથી – એ સમજી શકાય છે. શ્લોકનાં છેલ્લાં બે પદોથી એ વાત દષ્ટાન્તથી સમજાવી છે :
આશય એ છે કે અન્ધકારનો નાશ કરનારી આપણી પોતાની જ દષ્ટિ હોય તો અન્ધકારને દૂર કરવા માટે પ્રદીપોની અપેક્ષા રહેતી નથી. કારણ કે પોતાથી જે કામ શક્ય બની ગયું હોય તે કાર્યની સિદ્ધિ માટે બીજા પદાર્થોની આવશ્યકતા ક્યાં રહે છે? દષ્ટિ પોતે જ સર્વ પદાર્થોને જોવા સમર્થ હોય તો પછી તેના સહાયભૂત દીપકનું કોઈ જ પ્રયોજન નથી. આ રીતે પરદ્રવ્યની અપેક્ષા ન હોવાથી જ્ઞાનીઓને પરદ્રવ્યના અભાવે પણ આનંદ કઈ રીતે પ્રાપ્ત થાય છે, તે જણાવાય છે :
मिथ्यात्वशैलपक्षच्छिज्ज्ञानदम्भोलिशोभितः ।
निर्भयः शक्रवद् योगी, नन्दत्यानन्दनन्दने ॥५-७॥
મિથ્યાત્વસ્વરૂપ પર્વતની પાંખોને છેદનારા જ્ઞાનસ્વરૂપ વજથી શોભતા એવા નિર્ભય યોગી, ઈન્દ્રની જેમ આનંદસ્વરૂપ નન્દનવનમાં ક્રીડા કરે છે.” કહેવાનો આશય સ્પષ્ટ છે કે ઈન્દ્રમહારાજા જેમ વજથી શોભે છે તેમ જ ભયથી રહિત હોય છે અને નન્દન વનમાં વિવિધ ક્રિીડાઓમાં આનંદથી શોભતા હોય છે, અહીં યોગી પુરુષો પણ એ રીતે ઈન્દ્રમહારાજાની જેમ જ આત્માના પારમાર્થિક આનંદ સ્વરૂપ નન્દન વનમાં રમતા હોય છે.
પO
