________________
अथ प्रारभ्यते श्रीज्ञानसारप्रकरणे तृतीयं स्थिरताष्टकम् ।
આ પૂર્વે મગ્નતાનું નિરૂપણ કર્યું, સ્થિરતા વિના મગ્નતાનો સંભવ નથી, તેથી હવે સ્થિરતાનું નિરૂપણ કરાય છે. આમ તો સ્થિરતા ખૂબ જ પ્રસિદ્ધ છે. જડ પદાર્થોમાં ધર્માસ્તિકાયાદિ દ્રવ્યો ક્રિયાથી રહિત હોવાથી તેમાં જે સ્થિરતા છે, તે સદા માટેની છે. પુદ્ગલોમાં પણ સ્થિરતા સ્કન્ધાદિના કારણે છે – એ અંગે અહીં વિચારણા કરવાની નથી. અહીં તો સામાન્યથી આત્માની સ્થિરતાની વિચારણા કરવાની છે. એ સ્થિરતા શુદ્ધ અને અશુદ્ધ : એમ બે પ્રકારની છે. પોતાની ઈચ્છા મુજબ પૌલિક ઇષ્ટ ભાવોની પ્રાપ્તિથી અને અનિષ્ટ ભાવોની નિવૃત્તિથી જે સ્થિરતા જણાય છે, તે અશુદ્ધ છે અને સમ્યગ્દર્શનાદિગુણોની પ્રાપ્તિથી તેમ જ રાગાદિદોષોની હાનિથી જે સ્થિરતા પ્રાપ્ત થાય છે, તે શુદ્ધ છે. મોક્ષપ્રાપક સ્વભાવની સ્થિરતા અંગે અહીં નિરૂપણ કરવામાં આવ્યું છે :
वत्स! किं चञ्चलस्वान्तो, भ्रान्त्वा भ्रान्त्वा विषीदसि ?।
निधिं स्वसन्निधावेव, स्थिरता दर्शयिष्यति ॥३-१॥ “હે વત્સ! ચંચલમનવાળો થઈને તું ભટકી-ભટકીને શા માટે વિષાદ પામે છે? તારી પોતાની પાસે જ નિધાનને સ્થિરતા દેખાડશે.” કહેવાનો આશય એ છે કે અનાદિકાળથી આ સંસારમાં સુખની પ્રાપ્તિ માટે અને દુઃખની નિવૃત્તિ માટે જીવો પ્રયત્નશીલ છે. એવો કોઈ કાળ નથી કે જેમાં એવા જીવો ન હોય. જ્યારે પણ જીવને એવું જણાયું કે આ ઉપાય સુખ નહિ આપે અને દુ:ખને દૂર નહિ કરે, ત્યારે તે ઉપાયને પડતો મૂકી બીજા ઉપાયને જીવે પકડી લીધો. આ રીતે એક ઉપાયનો ત્યાગ કરી બીજા ઉપાયને પકડવા માટે આ જીવે કોઈ સ્થાન બાકી રાખ્યું નથી અને કોઈ કાળ બાકી રાખ્યો નથી. આ રીતે ઈષ્ટની પ્રાપ્તિ અને અનિષ્ટના પરિહાર માટેના ઉપાયની શોધમાં ભટકી-ભટકીને જીવ વિષાદને જ પામ્યો છે. પરન્તુ ઈષ્ટને અને અનિષ્ટના અભાવને તે પ્રાપ્ત કરી શક્યો નથી – આ વાત માન્યા વિના ચાલે એવું નથી. આવી વિચિત્ર સ્થિતિને દૂર કરવા ગ્રન્થકારપરમર્ષિ ફરમાવે છે કે મનની અસ્થિરતાના કારણે પોતાની ઈષ્ટ વસ્તુને પામવા માટે બીજે ક્યાંય ભટકવાની જરૂર નથી. મનને સ્થિર કરવાની આવશ્યકતા છે. મનની સ્થિરતા જ પોતાની પાસે રહેલા નિધાનને દેખાડશે.
