________________
w
a
II૪-૮
.
વાસ્તવિક રીતે કર્મના ઉદયથી પ્રાપ્ત થતું એ સુખ, સુખ નથી. સુખનું કારણ પણ નથી. વિયોગાદિ દ્વારા દુઃખનું જ કારણ હોવાથી તે વસ્તુતઃ દુઃખસ્વરૂપ છે. એવા દુઃખસ્વરૂપ સુખને કોઈ વાર સામા માણસની રુચિ મુજબ સુખ તરીકે કહેવાઈ ગયું હોય તો વાસ્તવિક સુખનો અનુભવ કરનારાને આશ્ચર્ય થાય છે કે-“આ હું શું બોલ્યો? કારણ કે આ સુખ નથી'. પરદ્રવ્યથી ઉત્પન્ન થનારા સુખમાં સુખનો આભાસ છે. તે મોહમૂલક હોવાથી તેનું નિવારણ કરવું જોઈએ. પૌદ્ગલિક સુખમાં સુખત્વનું જ્ઞાન ભ્રમસ્વરૂપ છે, જે અભ્યન્તર મિથ્યાત્વ સ્વરૂપ છે. એવા પ્રકારનું મિથ્યાત્વ મોહનો ત્યાગ કરનારા મહાત્માઓને હોતું નથી, તે જણાવાય છે :
यश्चिदर्पणविन्यस्तसमस्ताचारचारुधीः ।
क्व नाम स परद्रव्येऽनुपयोगिनि मुह्यति ॥४-८॥ “જ્ઞાનસ્વરૂપ દર્પણથી પોતાના આત્મામાં સારી રીતે સ્થાપન કરેલા જ્ઞાનાચારાદિ પાંચ આચારથી જેની બુદ્ધિ સારી છે, તે મહાત્મા સર્વથા નિરુપયોગી એવા પરદ્રવ્યમાં ક્યાં મોહ પામે ?” જે મહાત્માનું ચિત્ત સદાને માટે આગમનું અનુસરણ કરે છે, તે મહાત્મા જ્ઞાનાચાર, દર્શનાચાર, ચારિત્રાચાર, તમાચાર અને વીર્યાચારનું પાલન શાસ્ત્રાનુસાર કરે છે. તેમના જ્ઞાનમાં અને પંચાચારમાં કોઈ વિસંવાદ જોવા ન મળે. તેથી આગમના જ્ઞાનસ્વરૂપ દર્પણ વડે પોતાના ચિત્તમાં (આત્મામાં) જ્ઞાનાદિ સમસ્ત પંચાચારનું સ્થાપન થાય છે. આ સારી રીતે સ્થાપન કરાયેલા છે તે જ્ઞાનાચાર દર્શનાચારાદિના કારણે તેઓશ્રીની બુદ્ધિ સુંદર બને છે. કારણ કે આચારથી જ જ્ઞાન શોભે છે. આચારથી શૂન્ય એવી બુદ્ધિ પ્રશસ્ય બનતી નથી.
આ રીતે આગમાનુસાર પ્રવર્તતા આચારથી પ્રાપ્ત પ્રકૃષ્ટ પ્રજ્ઞાવાળા મહાત્માઓને પરપદાર્થ સર્વથા નિરુપયોગી જણાય છે અને તેથી મોક્ષની સાધના માટે તદ્દન નિરુપયોગી એવા પદ્રવ્યમાં ક્યાંય મોહ થતો નથી. જેઓ તત્ત્વજ્ઞાનથી વિકલ છે, મિથ્યાત્વથી વાસિત છે, પોતાના સ્વરૂપને પણ જાણતા નથી, એવા જીવોને પરદ્રવ્યમાં મોહ થાય છે, જે સુખની ભ્રાન્તિ સ્વરૂપ છે. પદ્રવ્યની અપેક્ષા સુખના સાધનસ્વરૂપે હોય છે. જેઓ પોતાના જ્ઞાનાદિગુણોના અનુભવમાં મગ્ન છે, તેમને પરદ્રવ્યમાં મોહ થવાનું કોઈ જ કારણ નથી. આથી સમજી શકાશે કે મોહના
૪૨
