________________
આત્માને લાગેલા ઔદયિકાદિભાવોને વિશે જે મોહ પામતો નથી, તે કાદવથી આકાશની જેમ પાપથી લેપાતો નથી.” આશય એ છે કે જેઓ તત્ત્વમાં (આત્મસ્વરૂપમાં) રમણ કરે છે, તેઓ પુણ્યના ઉદયથી કે પાપના ઉદયથી પ્રાપ્ત થયેલા સુખ કે દુઃખ વગેરે સ્વરૂપ ઔદયિકભાવોમાં (કર્મના ઉદયથી પ્રાપ્ત થનારા શુભાશુભ ભાવોમાં) મૂંઝાતા નથી તેમ જ જ્ઞાનાવરણીયાદિ કર્મોના ક્ષયોપશમથી (મંદ આવરણોના ઉદયથી) પ્રાપ્ત થનારા છમસ્થ અવસ્થાના ક્ષાયોપથમિક ભાવના જ્ઞાનાદિ ગુણોમાં મોહ પામતા નથી. કારણ કે તેઓ સમજે છે કે આ બધા ભાવો વાસ્તવિક રીતે પર છે અને અશુદ્ધ છે. આત્માને (શુદ્ધ આત્મદ્રવ્યને) એની સાથે કોઈ નિસબત નથી. કર્મના યોગ સર્જાયેલી આ સ્થિતિ અનાદિકાળની છે. એમાં હર્ષ કે વિષાદ, રતિ કે અરતિ અને રાગ કે દ્વેષ વગેરે કરવાનું વસ્તુતઃ કોઈ જ કારણ નથી... ઈત્યાદિ વિચારણાથી એ મહાત્માઓનું ચિત્ત ભાવિત હોવાથી તેઓશ્રી પાપથી લેપાતા નથી.
કાદવ આકાશમાં રહેલો હોવા છતાં, કાદવથી આકાશ જેમ લિપ્ત થતું નથી તેમ મોહરહિત (મોહને અનધીન) મહાત્માઓ, ઔદયિકાદિભાવો લાગેલા હોવા છતાં પાપથી લેવાતા નથી. પાપબન્ધનું મુખ્ય કારણ મોહ છે. મોહાધીન પ્રવૃત્તિ પાપમાં પરિણમે છે. મોહાધીનતા ન હોય તો પ્રવૃત્તિ પાપમાં પરિણમતી નથી. મોહાધીનતાના અભાવમાં પ્રથમ, સંવેગ અને નિર્વેદાદિ ગુણોથી પર પદાર્થમાં ચિત્ત જતું ન હોવાથી નિકાચિત કર્મના ઉદયમાં થતી પ્રવૃત્તિ પાપબન્ધનું કારણ બનતી નથી. પરન્તુ પૂર્વબદ્ધ કર્મોની નિર્જરા થાય છે. કારણ કે પોતાના પરિણામ, પરપદાર્થવિષયક ન હોવાથી પરભાવોનો (કર્મબન્ધાદિનો) કર્તા આત્મા બનતો નથી.
આથી જ આ વાતને જણાવતાં અધ્યાત્મબિમાં ફરમાવ્યું છે કે –“સ્વને સ્વસ્વરૂપે અને પરને પરસ્વરૂપે જાણનાર, સમસ્ત અન્યદ્રવ્યોથી વિરામ પામેલ, તેથી જ જ્ઞાનમયત્વને પ્રાપ્ત કરનાર, એવા સ્વાત્મશીલ સ્વદર્શી અને પોતાના આત્મામાં જ રતિને અનુભવનાર મહાત્માને કોઈ પણ રીતે કર્મબન્ધ થતો નથી.” આ રીતે પદ્રવ્યમાં રમણ ન કરનાર આત્મા મુક્ત બને છે. સર્વસર્ગના પરિવાર સ્વરૂપ અસદ્ગ મોક્ષનું કારણ છે. ભાવાશ્રવપરિણતિનો નિરોધ : એ સંયમ છે. તેની રક્ષાદિ માટે આશ્રવોનો ત્યાગ હિતકર છે. જે મહાત્માઓ પરભાવોને અભોગ્ય અને અગ્રાહ્ય માને છે, તેઓ તેમાં (પરભાવોમાં) કઈ રીતે રમે ? અર્થાત્ ન રમે એ સ્પષ્ટ છે. જોકે
૩૭
