Book Title: Dvadasharnaychakram Part 2
Author(s): Mallavadi Kshamashraman, Labdhisuri
Publisher: Chandulal Jamnadas Shah
View full book text
________________
४२४ द्वादशारनयचक्रम्
[विधिनियमारे अव्यावृत्तिर्भविष्यति घटवत् [इति] चेदुच्यते, स्वतोऽपि व्यावृत्तेः-स्वतोऽपि तर्हि व्यावृत्तं तत्परपरिकल्पितं वस्तु प्राप्नोति सर्वतो व्यावृत्तत्वात् खपुष्पवत् , तस्माचावस्तुत्वं स्वपरतो व्यावृत्तत्वात् खपुष्पवदेवेति, ततः आह-असत्त्वादिति, तस्मात् स्थितमेतदसत्त्वप्रसङ्गात् प्रसज्यप्रतिषेधाभावाच्च प्रागभावादिव्यावृत्तेरन्यत्वमर्थो बालः कुमारो न भवतीत्यादिषु, तत उपसंह्रियते मूल एव-अन्यत्वाच्च 3 तत्त्वमेव-प्रागभावादिव्यावृत्तेर्बालकुमारादिरूपादिवत्तत्त्वमेव चेतनेति ।
सा पुनरिदानी चेतना किं स्वरूपा वाच्या ? उच्यते
ज्ञानदर्शनादिसंवेदना सापि च निवृत्त्युपकरणलब्धितत्त्व उपयोगात्मा, अतो रूपादिमदप्यात्मा, चेतनत्वात् अभिमतात्मवत् , तस्यैव तथाभूतत्वात् एवञ्च कृत्वा ज्ञानमज्ञानं
पुद्गलात्मकत्वात् रूपादिवत् , अज्ञानमपि च ज्ञानं तत एव तद्वत् , चेतनोऽचेतनः, अचेतन10 श्चेतन इत्यादि सर्वत्र सर्वसर्वात्मकत्वं भावनीयमिति ।
(ज्ञानेनि) ज्ञानदर्शनादिसंवेदना-साकारानाकारोपयोगी सप्रभेदी ज्ञानदर्शनग्रहणेन गृहीती, आदिग्रहणेन सुखदुःखरागद्वेषभयादिसंवेदना गृहीता, सापि च निवृत्त्युपकरणलब्धितत्त्व उपयोगात्माइन्द्रियाणां चक्षुरादीनां निर्वृत्तिः पक्ष्मपुटकृष्णतारादित्वेन निष्पत्तिः, उपकरणन्तु मसूरकातिमुक्तककदम्बक्षुरप्राद्यनेकाकारतया प्रदेशानां निष्पत्तिः, एतन्नयदर्शनेन वा तनुपादाभ्यङ्गप्रदीपाशुपकारक15 मुपलब्धेः सर्वमुपकरणम् , लब्धिः पुनर्निवृत्तेः प्राक् पश्चाचात्मना पूर्वोपात्तं तद्योग्यनामकर्मोदयज
www
घटस्थानिषेधान्न सर्वव्यावृत्तिरित्याशय सर्वतो व्यावृत्तत्वस्य स्वतो व्यावृत्तत्वाविनाभावात् घटादिवस्तूनामपि खपुष्पादिवत् खतो व्यावृत्तत्वं भवेदिति समाधत्ते-स्वतोऽपीति । तथा च प्रसज्यप्रतिषेधानीकारे ना स्वपरतो व्यावृत्तेः सर्वप्रतिषेधात्सर्ववस्तूनामसत्त्वं प्रसज्येत, तस्मानमः पर्यंदासरूपोऽन्यत्वमेवार्थः. यथा च देवदत्त एव बालकुमारादिरूपेण भवति तथा
भवनमेव चेतनाचेतनरूपेण भवति, एवञ्च चेतनादन्य आत्मैवाचेतनः, चेतनाया अन्यैव चेतनाऽचेतनेत्युच्यत इत्याह20 तस्माचावस्तुत्वमिति । चेतनापदार्थमभिधत्ते-ज्ञानदर्शनादीति, साकारेति, उपयुज्यते वस्तुपरिच्छेदं प्रति व्यापायते जीवोऽनेनेत्युपयोगः, जीवस्य तत्त्वभूतो व्यापारो बोधरूपः, साकारानाकारभेदात् स द्विविधः, आकारो ग्रहणपरिणामः प्रतिनियतः,आकारेण सह वर्तत इति साकारः, सचेतनेऽचेतने वोपयुञान आत्मा यदा सपर्यायमेव वस्तु परिच्छिनात्त तदा स उपयोगः साकार उच्यते, यदा च सामान्यरूपतयैव परिच्छिनत्ति स उपयोगो निराकार उच्यते, आद्यो मतिश्रुतावधिमनःपयोयकेवलज्ञानमत्यज्ञानश्रुताज्ञानविभङ्गज्ञानभेदो द्वितीयस्तु चक्षुर्दर्शनाचक्षुर्दर्शनावधिदर्शनकेवलदर्शनभेद इति भावः । आदिपद
प्राह्यानाह-आदिग्रहणेनेति। सर्वविषयोपभोगलक्षणपरमैश्वर्ययोगादिन्द्र आत्मा तस्याविनाभाविलिङ्गमिन्द्रियम् , तत्सत्ताप्रदर्श25 नात् , इन्द्रियैर्हि विषयेषूपलब्धेषु तद्वारेणोपयोगलक्षणस्य जीवस्य सिद्धिर्भवतीति उपयोगलक्षण आत्मा इन्द्रियतत्त्वः, तच्चेन्द्रिय निर्वृत्त्युपकरणलब्ध्युपयोगमेदम् , तत्राप्युपयोगस्य प्रधानस्य शेषा निर्वृत्त्युपकरणलब्धयोऽङ्गानीति निर्वृत्त्यादितत्त्व उपयोग इत्याशयेनाह-सापि चेति, तत्रेन्द्रियं द्विविधं द्रव्यभावमेदात् , द्रव्येन्द्रियं निवृत्त्युपकरणभेदम् , भावेन्द्रियन्तु लब्ध्युपयोगभेदम् , तत्र निर्वृत्तिं दर्शयति-इन्द्रियाणामिति, निर्वृत्तिर्नाम प्रतिविशिष्टः संस्थान विशेषः शारीरोऽङ्गोपाङ्गनामकर्मनिवर्तित
पक्ष्मपुटकृष्णतारादिरूपः, उपकरणमाह-उपकरणन्त्विति, मसूरकसंस्थानं नेत्रं, अतिमुक्तकसंस्थानं घ्राणेन्द्रियम् , कदम्ब80 संस्थानं श्रोत्रेन्द्रियम् , क्षुरप्रसंस्थितं जिह्वेन्द्रियं नानासंस्थानञ्च स्पर्शेन्द्रियं विज्ञेयम् । इमानि आभ्यन्तरनिर्वृत्तिरूपाणि
उपकरणेन्द्रियन्तु निर्वृत्तिनिष्ठा विषयग्रहणशक्तिरात्मनोऽनुग्रहोपघाताभ्यां उपकरोतीत्युपकरणेन्द्रियमिति तत्त्वार्थभाष्यादौ, ज्ञानसाधनानि बाह्यान्येतन्नये उपकरणानीति दर्शयति-एतन्नयदर्शनेन न वेति । लब्धीन्द्रियमाह-लब्धिः पुनरिति, गतिजात्यादिनामकर्मजनिता, मनुष्यत्वपञ्चेन्द्रियस्वादिलाभे प्रतिखं तदावरणकर्मक्षयोपशमभावात् , अपरे त्वायुष्कमपि
Jain Education International 2010_04
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org

Page Navigation
1 ... 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323 324 325 326 327 328 329 330 331 332 333 334 335 336 337 338 339 340 341 342 343 344 345 346 347 348 349 350