Book Title: Dvadasharnaychakram Part 2
Author(s): Mallavadi Kshamashraman, Labdhisuri
Publisher: Chandulal Jamnadas Shah
View full book text
________________
उत्पत्तिविनाशैक्यम् ]
न्यायागमानुसारिणीव्याख्यासमेतम्
५७१
>
अथैतच्चेदुभयं नेच्छति भयात् ततोऽविभागावस्थत्वात् द्रव्यमसदापन्नम् मा भूद्रव्यस्याद्रव्यत्वं क्रियायाश्चाक्रियात्वमिति द्रव्यमविभागावस्थं तद्व्यञ्जिका क्रियेतीष्यते ततो यदेवोत्पद्यते तदेव विनश्यति युगपदयुगपद्भाविपृथिव्यादिभेदाविभागद्रव्य स्वावस्थत्वात् ।
wwww
www.m
( अथेति ) अथैतदुभयं - द्रव्यनिर्भेदासत्त्वादद्रव्य [स्त्वं] सन्निहिततथाभूतवस्तुतत्त्वव्यक्त्यभावादक्रियात्वञ्च नेच्छति, भयात् सर्ववस्तुत्यागभयात् ततोऽविभागेत्यादि, अविभागावस्थत्वात् - 5 विभागः भेदाः स्थित्याद्यवस्थाः तदभावाद्द्रव्यमविभागमित्यसदापन्नम् मा भूद्रव्यस्य भेदात्मकस्याद्रव्यत्व --- मिति क्रियायाश्चाक्रियात्वमव्यञ्जकत्वात्, प्रागेव तथाभूतव्येक्तेर्व्यर्थत्वान्मा भूदिति, किमापन्नं ? द्रव्यमविभागावस्थं तद्व्यञ्जिका क्रियेति-क्रिया चाविभागावस्थद्रव्यविषया यथासन्निधिव्यक्तिक्रियात्वादविभागस्यैव सन्निहितस्य व्यञ्जिका हि क्रिया, ततः किमिति चेत् ? ततो यदेवोत्पद्यते तदेव विनश्यति ऊर्द्धपत्तिरुत्पत्तिरात्मलाभः प्रत्यक्षोपलब्धिः, विविधमदर्शनं विनाशोऽनुपलब्धिरभाव:, एकरूपत्वाच्च वस्तुन- 10 स्तदभिव्यञ्जनाच्च क्रियाया उत्पत्तिविनाशयोरप्यभेदाद्यदेवोत्पद्यते तदेव विनश्यति, किं कारणं ? युगपदयुगपद्भाविपृथिव्यादिभेदाविभागद्रव्यस्वावस्थत्वात् - यदा चाविभागावस्थं द्रव्यं क्रिया च तद्व्यञ्जिका तदानीं युगपद्भाविनः पृथिव्यप्तेजोवाय्वाकाशकालादिभेदा रूपरसगन्धस्पर्श संख्या संस्थानादिभेदाश्च ये चायुगपद्भाविनो मृत्पिण्डशिवका दिभेदाः ते सर्वेऽप्यविभागाद्यवस्थामात्रमित्यापन्नाः, तस्मात् सर्वभेदानामविभागावस्थामात्रत्वादुत्पत्तिर्विनाश इत्यप्ययुगपद्भाविनौ भेदौ, तयोश्चाविभागावस्थं द्रव्यं ततश्चै- 15 क्यम्, एकत्वाच्च यदेवोत्पद्यते तदेव विनश्यतीति साधूक्तम् ।
www
देशकालादिभेदाभावादस्त्विति चेद्रुमः, यदि यदेवोत्पद्यते तदे विनश्यति ततोऽङ्कुरोत्पत्तौ तस्यैव विनाशित्वप्रसङ्गः, बीजोच्छून मूलादिपूर्वभेदानां पत्रनालाद्युत्तरभेदानाश्च विनाशावस्थात्वादङ्कुर एवैक इत्यङ्करोत्पत्त्याऽयमङ्कुर एव विनश्यति ततश्च दृष्टेष्टविरुद्धा
स्थित्याद्यवस्थाभावाद्रव्यस्य विभागाभावेन क्रियाया अव्यञ्जकत्वेन च तयोरभाव एव स्यादित्याह - अथैतदिति । एतदेव 20 स्फुटयति द्रव्येति द्रव्यस्य निर्भेदत्वासम्भवेनाद्रव्यत्वमिति भावः । अव्यञ्जकत्वमेवाह - प्रागेवेति क्रियायाः प्रागेव द्रव्ये तेषां व्यक्तत्वात् क्रिया न व्यजिकेति तस्या व्यर्थत्वमिति भावः । द्रव्यस्या विभागात्मकत्वं क्रियायाश्च तद्व्यञ्जकत्वं यदीष्यते तदा दोषं दर्श-' यितुमाह- द्रव्यमविभागावस्थमिति । क्रिया चेति क्रिया चाविभागावस्थं द्रव्यं व्यञ्जयति, सन्निहितव्यक्तिकरत्वात्, द्रव्ये सन्निहितस्य रूपादिपच्यादेर्व्यञ्जकत्वे द्रव्यस्यैव तेन तेन प्रकारेण भवनात् तस्य निर्भेदत्वानुपपत्तिरिति भावः । अविभागावस्थद्रव्यव्यञ्जकत्वे दोषमाह - ततो यदेवेति । उत्पत्तिविनाशयोरेकत्वं प्रसज्यते यैवोत्पत्तिः स एव विनाश इति तयोरविभागा- 25 वस्थामात्रत्वाद्द्रव्यस्येति भावः । एकरूपत्वे साधनमाह - युगपदिति । साधनार्थ स्फुटीकरोति यदा चेति द्रव्यं हि अविभागावस्थामात्रम्, यथा च युगपद्भाविनोऽयुगपद्भाविनश्च भेदा भविभागावस्थामात्रम्, त एव हि यदाऽविभागेन वर्त्तन्ते तदा द्रव्यमित्युच्यन्ते सत्त्वरजस्तमसां साम्यावस्थायाः प्रकृतित्ववत् तथोत्पत्तिविनाशयोरप्यविभागावस्था द्रव्यमुच्यते तथा चावस्थावस्थावतोरक्यात् यैवोत्पत्तिः स एव विनाशः स्यादिति भावः । नन्वविभागावस्थायां वैषम्य प्रयोजक क्रिया सहकारि देश काल विशेषाभावात्तदा द्रव्यस्य सर्वात्मकत्वात् सैवोत्पत्तिः स एव विनाशः स्यात् को दोषः, यदा तु देशकालादिभेदोऽस्ति तदा यदा यदुत्पद्यते 30 तदा तदेव विनश्यतीति न भवति तयोर्भिन्नत्वादिति शङ्कते - देशकालादीति । पूर्वपक्षं व्याचष्टे - स्यान्मतमिति, एकत्वात् १ सि. भावात् । २ सि. क. व्यक्तिर्व्यर्थ० । ३ सि. क. क्रियायाचा० ।
Jain Education International 2010_04
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org

Page Navigation
1 ... 302 303 304 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323 324 325 326 327 328 329 330 331 332 333 334 335 336 337 338 339 340 341 342 343 344 345 346 347 348 349 350