Book Title: Dvadasharnaychakram Part 2
Author(s): Mallavadi Kshamashraman, Labdhisuri
Publisher: Chandulal Jamnadas Shah

View full book text
Previous | Next

Page 289
________________ १५६ द्वादशारनयचक्रम् [ उभयनेयारे संगहवयणं समासेणं॥' ( ) इत्येवमादिनयलक्षणे द्रव्य क्रियात्मकद्वित्वाद्यनेकशो गमो नैगम इति निरुत्यपेक्षया द्रव्यक्रियाद्वित्वात्मकवस्तुवाद आदिनैगमनयदर्शनम् , त्रित्वादिदर्शनानां द्वितीयादिनैगमत्वात्, एतदर्शनमैनवबुद्ध्य पूर्वनयनिपाति-सङ्ग्रहनये निपतितुं शीलं यस्य निरूपणस्य तदिदं स्थितिस्वरू पनिरूपणं क्रियते सङ्ग्रहनयदर्शनानुपाति, प्रथमात् विधिभङ्गात् व्यवहारनयात् आरातीया येऽतीताः : 3 पूर्वनयाः ते सङ्ग्रहनयभेदाः तदनुपाति यदुत्तरं क्रियालक्षणं स्थित्युदाहरणद्वारेणोच्यते तत्स्वरूपनिरूप णाय तदविदितनयविषयविवेकैरेवोच्यते, कथं पुनस्तैः स्थितिस्वरूपनिरूपणं क्रियते ? उच्यते-सा तु द्रव्यावस्थाविशेषो गतिवत् प्रतिपत्तव्येत्येवं निरूप्यते यथा गतिर्द्रव्यस्यावस्थाविशेषो बालकुमारादिवाव्यादनन्या तथा स्थितिरिति, गतिस्थितिवच्च सर्वक्रिया इति । अत्रापि लक्षणान्तरे दोष उच्यते(10 अनोच्यते, अविकल्पितैकत्वे यत्नप्रसाधितक्रियार्थान्तरत्वत्यागः, अव्यक्तद्रव्यावस्था त्वात् , यत्तद्रव्यं ततो नान्याऽवस्था तदवयवत्वात् , देवदत्तबालकुमारादिवत् , ततश्च द्रव्याथोन्तरभूतक्रियापदार्थाभ्युपगमविरोधः, एवमभिधानात्त्वव्युत्पत्ती व्युत्पत्तौ वोभयथापि स्ववचनादिविरोधः, तत्र तावदव्युत्पत्तौ अवस्थायास्ततोऽन्यत्वं, तत्स्वादिविषयशब्दवाच्य.त्वात्, देवदत्ताश्ववत् , यथा देवदत्ताश्व इत्युक्ते देवदत्तस्य स्वमश्वः, सोऽस्य स्वामीति तेन 16 विषयेणाश्वशब्देन तस्य वाच्यत्वात्ततोऽन्यत्वं दृष्टमेवं द्रव्यावस्थेति । ' (अत्रोच्यत इति) अविकल्पितैक[त्व]इति चेदुच्यते यत्नप्रसाधितक्रियार्थान्तरत्वत्याग:-प्राक्त[न] यत्नेन प्रसाधितमुक्तिक्रियालक्षणाभिधानेन द्रव्यादर्थान्तरं क्रियेति तस्य त्यागो दोषः, किं कारणं ? अव्यक्तद्रव्यावस्थत्वात् , इह ह्यवस्थाशब्देनाव्यक्ताः क्रमभाविनो बालकुमारादयो धर्मा द्रव्यस्यैव देवदत्तादेरंशा एवोच्यन्ते, ते चांशास्तदवयवत्वात्ततो नान्ये, तस्मान्न ततोऽर्थान्तरमित्येतदापन्नम् , स चाभ्यु20 तमेवेत्याशयेनाह-इत्येवमादिनयलक्षण इति । विधिनयो हि प्रथममत्रोपन्यस्तो व्यवहारनयः, ततः परं प्रतिपदितास्त्रयो - मयाः सङ्ग्रहनयमेदाः, अयञ्च नयः पञ्चमो नैगमभेदः, तत्र प्रथमनयानन्तरमेतन्नयात् पूर्व ये नयास्ते सङ्ग्रहनयभेदाः, तथा चैत भयवादी क्रियायाः स्थितिवव्यावस्थाविशेषत्वं यद्यभिधत्ते तह्ययं वनयमादिनैगमरूपं न जानात्येव, अत्र द्रव्यक्रिययोर्भेदात्, 'अवस्थाऽवस्थावद्भावो हि सङ्ग्रहनयविषयः स्यादिति दर्शयति-प्रथमादिति एतद्न्थोपवर्णितनयापेक्षया प्रथमो विधिनयः, 'आरातीयाः-समीपस्था इत्यर्थः, पूर्वनयाः-एतन्नयापेक्षया पूर्वोक्ता नया इत्यर्थः, यदुत्तर-यत्तेभ्य उत्तरनयेनानेन क्रियमाणमित्यर्थः, 25 तदविदितनयविषयविवेकैः एतन्नयस्य पञ्चमस्य कोऽसौ विषयःसङ्ग्रहो वा नैगमो वेति तद्विषयानभिज्ञैरित्यर्थः। तन्मतीयं क्रियानि: रूपणं दर्शयति-सा स्विति.यथा गतिव्यावस्थाविशेषस्तथा स्थितिरपि,एवमेव सर्वाः क्रिया अपि, तथा च द्रव्यावस्था विशेषः क्रियेति भावः।मतमेतन्निराचष्टे-अत्रोच्यत इति, अवस्थावस्थावतोरभेदेन द्रव्यस्यावस्थाविशेषत्वे क्रियाया अविकल्पितैकत्वप्रसङ्गः, द्रव्यस्याविकल्पितमेकत्वं स्यात् ततश्च पूर्व यद्रव्यक्रिययोरन्यत्वं प्रसाधितं तस्यर्थ स्यादित्याह-अविकल्पितैकत्व इति विकल्पविनिर्मुक्तस्य एकरूपस्य द्रव्यस्य तत्त्वे क्रियाद्रव्ययोर्भेदानभ्युपगमे पूर्व महता यत्नेन प्रसाधितं यद्रव्यात् क्रियाया त्यागः प्रसज्यत इत्यर्थः, लिङ्गादिमद्रव्यं तद्रहिता च क्रिया भिन्नमुभयमेव भाव इत्यादिना हि तयोरन्यत्वं -साधितमिति भावः। त्यागे हेतुमाह-अव्यक्तति, अव्यक्ता अस्फुटा-द्रव्यस्यावस्था-क्रियात्मिका तद्भावात् , क्रियाया द्रव्यांशत्वादे व्यक्तत्वमत एव चानन्यत्वं तस्या इति द्रव्यादर्थान्तरत्वसाधनं त्यक्तमिति भावः । अनन्यत्वं मानेन साधयति सि. क. 'मनुबुद्ध । Jain Education International 2010_04 For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org

Loading...

Page Navigation
1 ... 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323 324 325 326 327 328 329 330 331 332 333 334 335 336 337 338 339 340 341 342 343 344 345 346 347 348 349 350