________________
શ્રી દેવચંદ્રજી કૃત ચોવીશી ભાગ ૨ જીવ પણ અજીવ થાય છે આવો ખોટો અર્થ થઈ જાય માટે સ્વપર્યાયની અસ્તિતાની જેમ પરપર્યાયની નાસ્તિતા પણ અવશ્ય સ્વીકારવી જોઈએ.
શ્રી વિશેષાવશ્યકભાષ્યમાં કહ્યું છે કે “દિવિધ દિ વસ્તુસ્વરૂપ, अस्तित्वं च नास्तित्वं च, ततो ये यत्रास्तित्वेन प्रतिबद्धास्ते तस्य स्वपर्यायाः, ये तु नास्तित्वेन संबद्धास्ते तस्य परपर्यायाः" इति निमित्तभेद ख्यापनपरावेव स्वपरशब्दौ, न तु एकेषां तत्र सर्वथा संबन्धनिराकरणपरौ,
__ अतः अस्तित्वेन संबद्धास्ते स्वपर्यायाः, नास्तित्वेन संबन्धास्ते परपर्यायाः उच्यन्ते, न पुनः सर्वथा ते तत्र न संबद्धाः, नास्तित्वेन तत्र संबन्धाः इति ।।
સર્વે પણ દ્રવ્યોમાં જેમ અતિ પર્યાયો છે તેમ નાસ્તિ પર્યાયો પણ નાસ્તિપણે છે જ. તેથી જ તે તે દ્રવ્ય તે તે ભાવે નથી આવો બોધ થાય છે.
વસ્તુનું સ્વરૂપ બે પ્રકારનું છે અસ્તિ રૂપ અને નાસ્તિ રૂ૫, ત્યાં જે દ્રવ્યમાં જે ભાવો અતિ રૂપે જોડાયેલા છે તે પર્યાયો તેના સ્વપર્યાય કહેવાય છે અને જે પર્યાયો ત્યાં નાસ્તિરૂપે જોડાયેલા છે તે તેના પરપર્યાય કહેવાય છે.
આ પ્રમાણે આ સ્ત્ર અને આ બન્ને શબ્દો નિમિત્તભેદને જ સૂચવનારા છે. પરંતુ અમુક પર્યાયો છે જ અને અમૂક પર્યાયો નથી જ. આમ એકાન્ત વિધિ તથા એકાન્ત નિષેધ સૂચવનારા આ શબ્દો નથી. તે માટે જે પર્યાયો અસ્તિભાવે છે તે સ્વપર્યાય કહેવાય છે અને જે પર્યાયો નાસ્તિભાવે છે તે પર્યાયો પરપર્યાય કહેવાય છે. આ રીતે પરપર્યાયો પણ વિવક્ષિતદ્રવ્યમાં નાસ્તિભાવે છે જ. પરંતુ સર્વથા નથી જ એમ ન સમજવું. કારણ કે નાસ્તિભાવે ત્યાં સંબંધવાળા જ છે. તો જ આ દ્રવ્ય તે રૂપે નથી આવો બોધ થાય છે.
હે વિમલનાથ પ્રભુ ! તમારામાં એકીસાથે એક જ સમયમાં પોતાના અનંતગુણોની નિર્મળતા પ્રકાશે છે. તથા પોતાના ગુણોની
