________________
શ્રી અરનાથ પરમાત્માનું સ્તવન કારણતા આવે છે. કર્તાના આવા પ્રકારના વ્યવસાય વિના દંડાદિક સામગ્રીમાં અને તુરીવેમાદિક સામગ્રીમાં કારણતા આવતી નથી. એટલે દંડાદિકની અને તુરીવેનાદિની જે કારણતા છે, તે કર્તાના વ્યવસાયને આધીન છે. તે માટે દંડાદિક સામગ્રી તે ઘટ પ્રત્યે નિમિત્તકારણ છે અને તુરીવેમાદિકની સામગ્રી તે પટ પ્રત્યે નિમિત્તકારણ છે.
- જ્યારે જયારે ઘટ બનાવવામાં દંડાદિક સામગ્રીનો ઉપયોગ કરાતો હોય ત્યારે ત્યારે તો દંડાદિક સામગ્રી ઘટ બનાવવાનું નિમિત્તકારણ કહેવાય. પરંતુ ઘટ - પટ ન બનાવાતા હોય તો પણ દંડાદિક સામગ્રીને ઘટ પ્રત્યે નિમિત્તકારણ અને તુરીવેમાદિક સામગ્રીને પટાદિક પ્રત્યે નિમિત્તકારણ જે કહેવાય છે તે નૈગમનયને આશ્રયી જાણવું.
જે કાલે ઘટ-પટાદિક કાર્ય કરાતું નથી. તેથી દંડાદિક સામગ્રી ઘટ બનાવવામાં અને તુરીવેમાદિક સામગ્રી પટ બનાવવામાં વપરાતી નથી. પરંતુ કાલાન્તરે કાર્ય કરવામાં વપરાશે એમ સમજીને કારણપણાની સત્તા હોવાથી ઉપચારે નૈગમનથી તેને કારણ માનવામાં આવે છે.
આ રીતે કાર્યનો અર્થી જીવ ઉપાદાન કારણમાંથી કાર્ય કરવાને માટે જે જે ઉપકરણો પ્રવર્તાવે તે તે ઉપકરણો ભલે કાર્ય કરીને વિરામ પામે તો પણ કાર્ય કરવામાં તે નિમિત્તકારણ અવશ્ય કહેવાય છે.
આ રીતે જે જે કાર્ય કરવામાં ઉપાદાન કારણ વિના જે જે સામગ્રી સહકારી કારણરૂપે જરૂરી હોય છે જેના વિના કાર્ય થતું નથી. તે તે સઘળી પણ સામગ્રી નિમિત્તકારણ જાણવું. જેમ ઘટાત્મક કાર્ય કરવામાં દંડાદિક સામગ્રી અને પટાત્મક કાર્ય કરવામાં તુરી વેમાદિક સામગ્રી એ નિમિત્તકારણ છે. આમ સમજવું. આ પ્રમાણે ત્રીજી ગાથામાં ઉપાદાનકારણ અને આ ચોથી-પાંચમી ગાથામાં નિમિત્ત કારણ સમજાવ્યું. હવે અસાધારણ કારણ કોને કહેવાય? તે સમજાવે છે. ૪-૫ ||
