________________
શ્રી મુનિસુવ્રતસ્વામીનું સ્તવન
૧૨૫ હવે બીજુ કર્મનામનું કારક સમજાવે છે. કર્તા દ્વારા કારણોની સેવાથી જે પ્રગટ થાય. અર્થાત્ કરીએ તો થાય તે કર્મકારક કહેવાય છે. જેમ કુંભકાર તે કર્તાકારક છે. અને ઘટકાર્ય તે કર્મકારક છે. કારણ કે કુંભકાર કરે તો જ થાય છે. તે પી કાર્ય કાર્ચ સંકલ્પ કારકદશા રે ! છતી સત્તા સદ્ભાવ II અથવા તુલ્ય ધર્મને જોવે રે || સાધ્યારોપણ દાવ II
ઓલગડી | ૬ || ગાથાર્થ - કાર્ય કરતાં પૂર્વે મનમાં કાર્ય કરવાનો જે સંકલ્પ થાય છે. તેનાથી કાર્ય નીપજે છે માટે કર્મ એ પણ કારકદશાવાળું છે. ઉપાદાન કારણમાં કાર્યની સત્તા સદ્ભાવપણે છતી છે. તેથી જે તરફ પ્રવૃત્તિ થાય છે માટે પણ કર્મ કારક છે. તથા તુલ્ય ધર્મને દેખવું તેથી પણ કર્મ કારક કહેવાય છે. કારણમાં કાર્ય થવાનો આરોપ છે તે માટે પણ કર્મને કારક કહેવાય છે. | ૬ ||
વિવેચન - અહીં કોઈને પ્રશ્ન થાય તેમ છે કે “કર્મ એ તો એક પ્રકારનું કાર્ય છે. તેને કારણ કેમ કહેવાય ?"
આવા પ્રશ્નનો ઉત્તર આપતાં ગ્રંથકારશ્રી કહે છે કે કર્તાને કાર્ય કરતાં પહેલાં મનમાં કાર્ય કરવાનો સંકલ્પ ઉઠે છે. તે વખતે કર્તા એવો આત્મા કાર્યનો મનમાં વિચાર કરે છે. ત્યારે કર્મ એ પણ કાર્ય કરવામાં કારક બને છે. આ પ્રમાણે કાર્ય કરવાનો જયારે મનમાં સંકલ્પ થયો ત્યારે તેવો આકાર મનમાં ચિતરાય છે. તેથી કર્મ એ કારક છે.
અથવા સ્થાસ કોશ કશુલ વિગેરે જે પૂર્વપર્યાયો થાય છે તે સર્વ પર્યાયો ઘટકાર્યનાં પૂર્વવર્તી કારણો છે. એટલે ત્યાં આ પર્યાયોને આશ્રયી ઘટ એ કાર્યરૂપે કરાય છે. તથા કર્મકારકરૂપ કારક બને છે. જો કે સ્થાસાદિ પર્યાયો કુંભકાર વડે બનાવાય છે. તે માટે કુંભકારને
