________________
કૃત
ચોવીશી ભાગ : ૨
શ્રી દેવચંદ્રજી ઉત્તરોત્તર ગુણોની વૃદ્ધિ થાય તે રીતે વર્તન વ્યવહાર કરવો ત્યાં પૂર્વ ગુણવાળી અવસ્થા એ કારણ, અને ઉત્તર ગુણવાળી અવસ્થા એ કાર્ય એમ ગુણોની વૃદ્ધિમાં આગળ વધવું. આત્માને જ વધારે વધારે ગુણીયલ બનાવવો તે સઘળું ય અસાધારણ કારણ જાણવું. || ૧૦ ||
૯૨
નરગતિ પઢમ સંઘયણ, તેહ અપેક્ષા જાણો । નિમિત્તાશ્રિત ઉપાદાન, તેહને લેખે આણો || ૧૧ ||
ગાથાર્થ :- સિદ્ધતા પ્રાપ્ત કરવા રૂપી કાર્ય કરવામાં મનુષ્યગતિ પ્રથમસંઘયણ ઇત્યાદિ સઘળાં અપેક્ષાકારણ જાણવાં. દેવ-ગુરુ અને સિદ્ધાન્ત એ રૂપ નિમિત્તનો જેણે આશ્રય કર્યો છે. તેનું જ ઉપાદાન લેખે ગણાય છે. બાકીનું ઉપાદાન નિરર્થક જાણવું. ॥ ૧૧ ॥
વિશેષાર્થ :- સિદ્ધિ દશા પ્રાપ્ત કરવા રૂપ કાર્ય કરવામાં ઉપાદાન કારણ અને અસાધારણકારણ આમ બે કારણ સમજાવીને હવે આ ગાથામાં અપેક્ષાકારણ અને નિમિત્તકારણ સમજાવે છે.
મનુષ્યનો ભવ, ઔદારિક શરીરની પ્રાપ્તિ, પ્રથમ સંઘયણની પ્રાપ્તિ, ખોડ ખાપણ વિનાનાં અંગ અને ઉપાંગોની પ્રાપ્તિ. આ સર્વ સિદ્ધિ દશા પ્રાપ્ત કરવામાં અપેક્ષાકારણ છે આમ સમજવું. સિદ્ધિદશા પ્રાપ્ત કરવી હોય તો આ કારણો અવશ્ય જોઈએ જ. જો કે આ કારણો પ્રાપ્ત થાય એટલે કાર્ય થાય જ એવો નિયમ નથી. પરંતુ સિદ્ધિ સ્વરૂપ કાર્ય કરવું હોય તો આ કારણો અવશ્ય જોઈએ જ. માટે તેને અપેક્ષાકારણ કહેવાય છે.
આ અપેક્ષાકારણને કાર્યની સિદ્ધિમાં જોડવામાં કર્તાનો વ્યાપાર કારણ નથી. પરંતુ આ કારણો નિશ્ચે જોઈએ જ. તો જ સિદ્ધિરૂપ કાર્ય થાય. તે માટે તેને અપેક્ષા કારણ કહ્યાં છે.
