________________
એક નયનો અભિપ્રાય તે વ્યવહાર નય છે, સર્વ નયનો અભિપ્રાય તે નિશ્ચયનય છે. પણ તેના હજારભેદ છે.
* સભા - પુણ્યાનુબંધી પુણ્ય સમકિત પામેલા જીવો જ પામી શકે ?
સાહેબજી :- જે જીવો મોક્ષમાર્ગમાં આવી ગયા છે, તે બધા આ પુણ્યને પામી શકે. બોધિબીજ, અપુનબંધક અવસ્થાથી મોક્ષમાર્ગ છે.
વ્યવહારનય પહેલા ગુણસ્થાનકથી અધ્યાત્મને માને છે, જ્યારે નિશ્ચયનય પાંચમા ગુણસ્થાનકથી અધ્યાત્મને માને છે; જ્યારે સમકિત તો તેમાં વચમાં આવે છે. નિશ્ચયનય તો સમકિતીને પણ ખરેખર ધર્માત્મા નથી કહેતો, એ પણ ધર્મશૂન્ય છે.
નમુથુણંમાં ધમ્મદયાણું આવે છે. પણ તે ક્યારે? પહેલાં અભયદયાણં પદમાં યોગની પહેલી દષ્ટિ આવે છે, ચખુદયાણં પદમાં યોગની બીજી દૃષ્ટિ આવે છે, મગ્નદયાણં પદમાં યોગની ત્રીજી દૃષ્ટિ આવે છે, સરણદયાણં પદમાં યોગની ચોથી દૃષ્ટિ આવે છે, બોદિયાણું પદમાં યોગની પાંચમી દૃષ્ટિ આવે છે. યોગની પાંચમી દષ્ટિએ સમક્તિ આવે, પછી ધમ્મદયાણ આવે છે અને તે વખતે સાચો ધર્મ આવે છે.
- સમતિ તો ફક્ત ધર્મની શ્રદ્ધા છે, માટે સમકિતીમાં હજુ ધર્મ આવ્યો નથી. એટલે એમ ને એમવેતરશો નહિ. માટે શ્રીમદ્ કે કાનજી સ્વામીની વાતો કરવી હોય તો વિચારીને બોલજો. તેમની પણ જે સાચી વાતો છે તે અમને માન્ય છે, પણ જે વાતો બરાબર નથી તેના માટે વિચારવું પડે. અમને અંગત રીતે તેમની સાથે કોઈ દ્વેષ નથી. અમે તો પ્રભુની આજ્ઞા સાથેનું અન્ય ધર્મમાં રહેલું વણલેવા તૈયાર છીએ. તો પછી આતો આપણા ધર્મની વાત છે, તો શું કામનવિચારીએ? પરંતુ તેમાં શાસ્ત્રની દૃષ્ટિએ ઘણી જ ભૂલો છે અને તેનો તો અસ્વીકાર કરવો જ પડે.
નિશ્ચયનય અને વ્યવહારનય બન્ને પકડવાના છે. નિશ્ચયનય પણ ઘણા છે અને વ્યવહારનય પણ ઘણા જ છે. મોક્ષમાર્ગની પહેલી ભૂમિકામાં આ બધા નયોના શબ્દો વાપર્યા વગર, આચરણ અને વિચાર કેવા રાખવા તે અમે સમજાવી દઈએ છીએ. ;
આચરણ એટલે વ્યવહારનય, વિચાર એટલે નિશ્ચયનય.
જે ભૂમિકા પામો તેમાં બન્ને નય આવી જવા જોઈએ. પ્રભુએ ઉપદેશેલા સિદ્ધાંતોમાં કેન્દ્રબિંદુ આ અનેકાન્તવાદ છે, માટે તેને જાણવો જ જોઈએ. આ એક ગહન સિદ્ધાંત છે. તેનો વર્ષોનાં વર્ષો સુધી અભ્યાસ કરવો જોઈએ. તમે આમાં નિષ્ણાત બનો તેવી મારી અપેક્ષા નથી, પણ જૈનને ઝાંખી રૂપે તો આનો પરિચય જોઇએ જ.
જજ જ * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
અનેકાંતવાદ
