________________
માણસનો આકાર છે? તમારામાં માનવીય સદ્ગણો છે? જો તમારામાં પાશવીય વૃત્તિઓ ભરેલી હોય, પછી તમે ભલે આકારથી માણસ હો, પણ પશુતુલ્ય જ છો.
“ આવા પંડિતોને શું આ વાક્યોના શબ્દાર્થ કે ભાવાર્થ કરતાં નહોતા આવડતા? તેઓનું ઉત્તમ કક્ષાનું જ્ઞાન છે, પરંતુ તેમાં અનેકાન્તવાદની સાપેક્ષતા નહોતી. એક-એકને જોડી આપે તેવા નય તેમની પાસે નહોતા. માટે એમ થયું કે જો સાચો અર્થ પકડવો હોય તો આ સિદ્ધાંત જ બરાબર છે. એટલે આ વિધાન નિશ્ચયનયની અપેક્ષાએ લખાયું છે. નિશ્ચયનય અંદરની ભૂમિકા જુએ છે. બહારથી તમે માણસ હો, અને અંદરથી જો તમારામાં કરુણા, સૌજન્ય, ઉપકારિતા વગેરે દેવાંશી ગુણો હોય તો મરીને દેવ થવાય. આમ આ વ્યાખ્યા નિશ્ચયનય ઉપર ગઈ.
તીર્થકરે ધર્મતીર્થની સ્થાપના કરી તેના પહેલા દિવસથી તેમણે ગણધરોને અનેકાન્તવાદથી પ્રભાવિત કર્યા છે. ગણધરો મૂકી પણ કેવા ગયા! સમર્પણ પણ કેવું આવ્યું! તમારી જેમ “સાહેબજી, શાતામાં છો? કાંઈ કામકાજ હોય તો જણાવશો” તેવું તેમનું સમર્પણ નથી. અગિયારમાંથી એક પણ આ તત્ત્વને સમજીને ઘરે પાછા ગયા નથી. બધા શિષ્ય થઈ ગયા છે. અહીંયાં જીવન સમર્પણ પરાણે કરવાનું નથી. સામાન્ય માણસને શ્રદ્ધા-સમર્પણ રખાવવાં સહેલાં છે, પણ મૂળથી વિરોધી અને બીજાનાં માથાં ફેરવી શકે તેવા ઉપર પ્રભાવ પાડવો તે જુદી વસ્તુ છે. )
તો પછી આમાં મૂળ કારણ શું? તો કહે છે- આ અનેકાન્તવાદ જ. અહિંસા-સત્યબ્રહ્મચર્ય-અપરિગ્રહ વગેરેનું વર્ણન બધા ધર્મોમાં આવે છે. ઇસ્લામ ધર્મમાં પણ આ બધું વર્ણન છે. મોટા ભાગના ધર્મો આ વાત કરે છે. પણ તે ધર્મોના પાયામાં એકાન્તવાદ છે, માટે એમની વાતો ઉપરછલ્લી બની જાય છે. સત્યને પામવા માટે તો અનેકાન્તવાદ એક જ માર્ગ છે. સ્યાદ્વાદ.વગર તત્ત્વરુચિ નથી. સ્યાદ્વાદ વગર સમકિત નથી. સ્યાદ્વાદ વગર ચારિત્ર નથી. સ્યાદ્વાદ વગર સમતા નથી. ભાવચારિત્રને સ્પર્શ કરીને સમતાના સુખને પામવું હોય તો આ સ્યાદ્વાદ સિવાય છૂટકો નથી.
પરંતુ તમારે તો એમ જ કે, શાસ્ત્રો તો સાધુ જ ભણે ને? આપણે તો પૂજા-સામાયિક જેવી આરાધના કરીએ એટલે બસ, પછી કાંઈ કરવાનું બાકી રહેતું નથી. પરંતુ તમે ભલે આવાં બધાં ગહન શાસ્ત્રોનું પારગામી જ્ઞાન ન મેળવી શકો, પણ તેનું પ્રાથમિક જ્ઞાન તો મેળવવું જ જોઇએ, જેથી કરીને જે તીર્થકરો મળ્યા છે તેમના માટે અંદરથી મગરૂરી-ખુમારી થાય કે અમને જે મળ્યું છે તે અદ્વિતીય છે. તમને આ બધાનું ગૌરવ ખરું? કરોડપતિ બન્યાનો તમને જેટલો ગર્વ છે તેટલી જૈન ધર્મ પામ્યાની ખુમારી છે? સત્તા-સંપત્તિ મળે એટલે રુઆબથી ફરો ને?
ત
ક
મ જ
૮ ૯
ક ક ન
ક &
અનેકાંતવાદ
