Anekantvad

Author(s): Yughbhushanvijay
Publisher: Gitarth Ganga

Page 9

ગણધરો તો કાંઇ આવા વક્ર નહોતા. તમે સાચા અર્થમાં ગણધરવાદને સમજ્યા નથી. તેમને પોતાનાં શાસ્ત્રો ઉપર પરમ શ્રદ્ધા છે. “જીવનમાં ધર્મતત્ત્વોને ન માનવાં કે ન આચરવાં અને સ્વચ્છંદી જીવન જીવવું”, એવા આ ઇન્દ્રભૂતિ આદિ પંડિતો નથી. પરંતુ તેઓ બધા ગડમથલમાં છે. શાસ્ત્રો ન મળવાથી તેઓને શંકા નથી થઇ, પરંતુ જે શાસ્ત્ર પર શ્રદ્ધા છે, આસ્થા છે, તેમાં જ પરસ્પર વિરોધી વિધાનોના કારણે શંકા થઇ છે કે આ સાચું છે કે તે સાચું છે ? આત્મા છે કે આત્મા નથી ? આ બેમાં તથ્ય શું ?
તેમને શાસ્ત્રો પ્રત્યે શ્રદ્ધા હોવાને કારણે જ આ બધું બન્યું છે. તેઓ જ્યારે સમવસરણમાં આવ્યા, તે વખતે તેમના ઠસ્સાનો પાર નથી. અહંકાર સાથે આવ્યા છે, પરંતુ પ્રભુની મુખમુદ્રા જોઇને ઠરી ગયા છે. અતિશયો જોઇને અચંબો પામ્યા છે. છતાં પણ એમને ઊંડે ઊંડે આશા છે કે “હું જ જીતીશ”. પણ પ્રભુની વાણી-સ્વર-ગંભીર મુખમુદ્રા જોઇને થાય છે કે આ જ ચોવીસમા તીર્થંકર પ્રભુ મહાવીર હોઇ શકે. પણ સાથે મનમાં થાય છે કે એમની સર્વજ્ઞતાની ખાત્રી શું ? હા, જો મને મારા નામથી બોલાવે તો માનું. ત્યાં તો પ્રભુએ તેમને નામ દઇને બોલાવ્યા. ત્યારે પાછું એમ થયું કે હું તો જગપ્રસિદ્ધ છું, મને તો બધા જ જાણે છે, માટે તેઓ પણ જાણતા હોય; પરંતુ જો મારા અંતરની જે શંકા છે તે જો પોતાના સ્વમુખે કહી આપે તો હું તેમને સર્વજ્ઞરૂપે માનું. ત્યાં તો પ્રભુએ તરત જ તેમની શંકાની વાત કરી. તેનાથી તેમની પ્રથમ છાપ જ બદલાઇ ગઇ. તેમને થયું કે આ ખરેખર જ્ઞાની વ્યક્તિત્વ છે.
હવે તમે વિચારો કે તેઓએ વૈદિક ધર્મમાંથી જે ફિલોસોફી જાણી છે, તેનાથી વિશેષ ફિલોસોફી ન જણાય તો કોઇ પ્રભાવ પડે ખરો ? અહીંયાં પ્રભુએ એમ ન કહ્યું કે તમારાં શાસ્ત્રો ખોટાં છે. કોઇયણ ગણધરને તેમ કહ્યું નથી. કોઇને પણ પર્ષદામાં ખોટા ઠરાવ્યા નથી. કોઇ શાસ્ત્રોનું ખંડન કર્યું નથી. પરંતુ એમ કહ્યું કે, તમે આ જ વાક્યનો અર્થ ખોટી અપેક્ષાથી કરો છો. આને જ જો સાચી અપેક્ષાથી જોડી દો તો સાચો અર્થ પકડી શકાય. અને આનું નામ જ અનેકાન્તવાદ છે.
પ્રભુએ પહેલી દેશનાથી જ સ્યાદ્વાદની વાતો કરી છે. તીર્થંકરની બધી જ વાણી અનેકાન્તવાદમય જ હોય છે. વળી આ પંડિતોને આત્મા આદિની શંકા થઇ અને તેથી તેમને માત્ર દાખલા આપી સમજાવી દે તો તે માની જાય તેમ નથી. પરંતુ આપણા પ્રભુએ આ વાતોમાં જે અનેકાન્તવાદ સ્થાપિત કર્યો તેનાથી તેઓ પ્રભાવિત થયા છે. તેઓને એમ થયું કે “અમે પણ વેદો જાણીએ છીએ, ભણીએ છીએ, પણ આ અપેક્ષાએ નહીં.’’ માટે જ તેઓ પ્રભાવિત થયા છે.
અનેકાંતવાદ
3