Agam 40 Mool 01 Aavashyam Sutra Niryukti Part 01

Author(s): Haribhadrasuri, Bhadrabahuswami,
Publisher: Bherulal Kanhiyalal Kothari Religious Trust

Page 217

॥२०४॥
मावश्यक हारिभद्रीयवृत्तिः
त्रिसूरइ जाव परिवाडी आलावगस्स एइ ताव पलिभज्जइ, सो आयरिए भणइ - अहं सुत्तमंडलीए विसूरामि, जओ चिरेण आलवगो परिवाडीए एइ, तो मम वायणायरियं देह, ततो आयरिएहिं दुब्बलियपुरसमित्तो तस्स वायणायरिओ दिणो, ततो सो कवि दिवसे वायणं दाऊण आयरियमुवट्ठितो भणइ-मम वायणं दैतस्स नासति, जं च सण्णायघरे नाणुप्पेहियं, अतो मम अझरंतस्स नवमं पुढं नासिहिति, ताहे आयरिया चिंतेति जइ ताब एयरस परममेहाविस्स एवं झरंare नासर अनस चिरन चेष- अतिसयक ओषओगो मतिमेहाधारणाइपरिहीणे । नाऊण ससेपुरिसे खेतं कालाणुभावं च ॥ १ ॥ सोऽणुग्गहाणुओगे वीसुं कासी य सुयविभागेण । सुहगहणादिनिमित्तं णए य सुणिगूहियविभाए ॥ २ ॥ सविसयमसद्दता नयाण संमसर्य व गेव्हंता । मनंता य विरोहं अप्परिणामाइपरिणामा ॥ ३ ॥ गच्छिन मा हु मिच्छं परिणामा य सुहमा बहुभेया । होज्जाऽसत्ता घेतूं ण कालिए तो नयविभागो ॥ ४ ॥ यदुक्तम् — 'अनुयोगस्ततः कृतश्चतुर्जे' ति, तत्रानुयोगचातुर्विध्यमुपदर्शयन्नाह मूलभाष्यकार:
१ विषीदति यावत् परिपाव्यापक स्वायाति तावत्प्रतिभज्यते स आचार्थान् मनति-अहं सूत्रमण्डस्यां विषीदामि, यतश्विरेणालापकः परिपाव्या-या ति तम वाचनाचायें दस, तस आचार्य लिकापुष्यमित्र वाचनाचार्यो दत्तः, ततः स कतिचिदपि दिवसान् बाचनां दत्वाऽऽचार्यमुपस्थितो भणति - मम बाचनां ददतो मयति, बज्र लज्ञातीयगृहे नानुप्रेक्षितम्, अतो ममाकारतो नवमं पूर्व मक्ष्यति, तदा आचार्यांग्रिन्सयन्ति-यदि तावदेतस्य परममेधाविन एवं स्मरतो नश्यति यस्य चिरगष्टमेव । कृतातिशयोपयोमो मतिमेधाधारणाभिः परिहीणाम् । ज्ञात्वा शेषपुरुषाम् क्षेत्रं कालानुभावं च ॥ १ ॥ सोऽनुग्रहाथ अनुयोगान् पृथक अकाच श्रुतविभागेन । सुखग्रहणादिनिमित्तं नयां सुनिगूहितविभागान् ॥ २ ॥ सविषयमधतो नवानां सम्मानं च गृहन्तः । मन्यमानाव विशेषम परिणामा अतिपरिणामाः (च) ॥ २ ॥ गमत मा मिध्यात्वं परिणामाच सूक्ष्मा अतिबहुभेदाः । भवेयुराका प्रहीतुं न कालिके ततो नयविभागः ॥ ४ ॥ कालिय सुर्य च इसि भासिपाई तइओ व सूरपण्णत्ती/सब्दो य दिडिबाओ चउत्थओ होइ अणुभगो १२४ ( मू. मा)
व्याख्या--कालिकझुतं चैकादशाङ्गरूपं, तथा ऋषिभाषितानि - उत्तराध्ययनादीनि, 'तृतीयश्च' कालानुयोगः, स च सूर्यप्रज्ञप्तिरिति, उपलक्षणात् चन्द्रमशत्यादि, कालिकश्रुतं चरणकरणानुयोगः, ऋषिभाषितानि धर्मकथानुयोग इति गम्यते, सर्वश्व दृष्टिवादश्चतुर्थी भवत्यनुयोगः, द्रव्यानुयोग इति हृदयमिति गाथार्थः ॥ तत्र ऋषिभाषितानि धर्मकथानुयोग इत्युक्तं, ततश्च महाकल्प श्रुतादीनामपि ऋषिभाषितत्वाद् दृष्टिवादावुद्धृत्य तेषां प्रतिपादितत्वाद् धर्मकथानुयोगत्वप्रसङ्ग इत्यतस्तदपोखारचिकीर्षयाऽऽह
जं च महाकष्पसुर्य जाणि य सेसाणि प्रेयसुत्ताणि । चरणकरणाणुओगोन्ति कालियत्थे उबगयाई ॥ ७७७ ॥ व्याख्या—यश्च महाकल्पश्रुतं यानि च शेषाणि छेदसूत्राणि कल्पादीनि चरणकरणानुयोग इतिकृत्वा कालिकायें उपगतानीति गाथार्थः ॥
इयणि जहा देविंदवंदिया अजरक्लिया तहा भण्णइ-ते बिहरंता महुरं गया, तथ्थ भूतगुहाए वाणमंतरघरे ठिता । इतो यसको देवराया महाविदेहे सीमंधरसामिं पुच्छइ निगोदजीवे, जाहे निओयजीबा भगवया वागरिया ताहे
१ इदानीं यथा देवेन्द्रवन्दिता भार्यरक्षिताखथा भच्यते-ते विहरन्तो मधुरं गताः, तत्र भूतगुहायां व्वन्तरगृहे स्थिताः । इतन को देवराजो महाविदेहेषु सीमन्धरस्वामिनं पृच्छति निगोदजीवान्, पदा निगोदजीचा भगवता व्याकृतात्तदा
इ-अत्थि पुण भारहे बासे कोइ जो निओए वागरेज्जा ?, भगवता भणितं अस्थि अज्जरक्खितो, ततो माहंणरूत्रेण सो आगतो, तं च धेररूवं करेऊण पचइएतु निग्गएसु अतिगतो, ताहे सो बंदिता पुच्छ-भगवं ! मज्झ सरीरे महलवाही इमो, अहं च भतं पञ्चक्लाएज ततो जाणह मम केलियं आऊयं होज्जा १, जविपहिं किर भणिया आऊसंदी, तस्य उत्ता आयरिया जाव पेच्छति आउं वरिससतमहियं दो तिनि वा, ताहे चिंतेइ-भारहो एस मणुस्सो न भवइ, विजाहरो वा वाणमंतरो वा, जाब दो सागरोबमाई ठिती, ताहे भमुहाओ हत्थेहिं उक्लिबित्ता भगइ-सको भवाणं, तास साहइ - जहा महाविदेहे मए सीमंधरसामी पुच्छितो, इई चम्हि आगतो, तं इच्छामि सोउं निओयजीवे, ताहे से कहिया, ताहे तुडो आपुच्छइ – पचामि ?, आयरिया भणति -अच्छह मुहुर्त, जाव संजता एम्ति, एसाहे दुकहा संजाता, थिरा भवंति जे चला, जहा एताहेऽवि देविंदा एन्तिति, ततो सो भणति - जइ ते ममं पेच्छति
१ भणति अस्ति पुनर्भारते वर्षे कबित्यो निगोदान् व्याकुर्यात् ?, भगवता भणितम्भन्ति आर्यरक्षितः, ततो ब्राह्मणरूपेण स भागतः, तथा स्थविररूपं कृत्वा ममजितेषु निर्गतेषु अतिगतः, तदा स बन्दित्वा पृच्छति-भगवन् ! मम शरीरे महान् व्याधिरयम्, अहं च भक्कं प्रत्याख्यायां ततो झापवत मम किय दायुरस्ति ?, विकेषु किख भविता मावुत्रेभिः, तत्रोपयुक्ता आचाय यावत्पश्यन्ति मायुर्वर्षशतमधिकं द्वे श्रीणि वा, तदा चिन्तयति- भारत एष मनुथ्यो न भवति, विद्याधरो वा व्यन्तरो बा, बाबद हे सागरोपमे स्थितिः, तदा भुवी इखाभ्यामुत्क्षिप्य भणति शक्रो भवान्, तदा सर्व कथनति-यथा महाविदेहेषु मया सीमम्बरस्वामी डः, इद चास्यागतः तदिच्छामि श्रोतुं निगोदजीवान्, सदा तसे कविताः, तदा तुष्ट भापृच्छति-मजामि ?, आचार्या भणन्ति तिष्ठत मुहूर्त्त बावत्संयता आचान्ति, अधुना दुष्कथा संजाता, खिरा भवन्ति ये चकाः, बथाऽधुनाऽपि देवेन्द्रा आयान्तीति ततः स मनति-यदि ते मां पश्यन्ति.