Agam 40 Mool 01 Aavashyam Sutra Niryukti Part 01

Author(s): Haribhadrasuri, Bhadrabahuswami,
Publisher: Bherulal Kanhiyalal Kothari Religious Trust

Page 242

मापापक-रिभनीयत्तिा
॥२३॥ जह पारिमज्झछ्टोव्व गयवरो मच्छउव्व गलगहिभो। वग्गुरपडि उच्व मोसंवट्टहओ जह व पक्खी ॥८३७॥
व्याख्या-यथा वारिमध्यक्षिप्त इव गजवरो मत्स्यो वा गलगृहीतः वागुरापतितो वा मृगः संवर्त-जालम् इतःप्राप्तो यथा वा पक्षीति गाथाथेः॥ मो सोयह मचुजरासमोच्छुओ तुरियणिहपक्खित्तो । तायारमविंदतो कम्मभरपणोल्लिो जीयो ॥ ८३८ ॥ ___ व्याख्या-सोऽकृतपुण्यः शोचति, मृत्युजरासमास्तृतो-च्याप्तः, स्वरितनिद्रया प्रक्षिप्तः, मरणनिद्रयाऽभिभूत इत्यर्थः, त्रातारम् 'अविन्दन्' 'अलभनित्यर्थः, कर्मभरप्रेरितो जीव इति गाथार्थः ॥ स घेत्थं मृतः सन्काऊणमणेगाई जम्ममरणपरियट्टणसयाहं । दुक्खेण माणुसतं जइ लहइ जहिउछया जीवो ॥८३९॥ ___ व्याख्या-कृत्वाऽनेकानि जन्ममरणपरावर्तनशतानि दुःखेन मानुषत्वं लभते जीवो यदि यहच्छया, कुशलपक्षकारी पुनः सुखेन मृत्वा सुखेनैव लभत इति गाथार्थः॥ तं तह दुल्लहलंभ विशुलपाचंचलं माणुसत्तं । लण जो पमायइ सो कापुरिसो न सप्पुरिसो॥ ८४० ॥ व्याख्या-तत्तथा दुर्लभलाभ विद्युलताचञ्चलं मानुषत्वं लब्ध्वा यः 'प्रमाद्यति' प्रमादं करोति स कापुरुषो न सत्पुरुष इति
कारिर्वाग्गजवधन्योरिति मेदिन्बाम् । भात्मनेपदमनित्यमित्यत्र प्राप्तमपि न स्वाद भप्रासमपि च स्थादित्यनित्यस्यार्थस्तेन 'सम्यक् प्रणम्प नलम्ति कवाचमापि' इत्यत्रेवान परस्मैपदित्यापेक्षया न शतृर्विरोधावहः + मणुसपसंप्र. गाथार्थः ॥ इत्यलं प्रसङ्गेन, प्रकृतं प्रस्तुमा-यथैभिर्दशभिर्दृष्टान्तैर्मानुष्यं दुर्लभ तथाऽऽर्यक्षेत्रादीन्यपि स्थानानि, ततच सामायिकमपि दुष्प्रापमिति, अथवा मानुष्ये लब्धेऽप्येभिः कारणैर्दुर्लभं सामायिकमिति प्रतिपादयन्नाहआलस्स मोहऽवण्णा थंभा कोहा पमाय किवणसा। भयसोगा अण्णाणा वक्खेव कुतूहला रमणा ॥८४१॥
साधुसकाशं गच्छति शृणोति वा, मोहाद गृहकर्तव्यतामूढो बा, अवज्ञातो वा किमेते विजानम्तीति, स्तम्भाद् वा जात्याघभिमानात् क्रोधाद् वा साधुदर्शनादेव कुप्यति, 'प्रमादात्' वा मधादिलक्षणात् 'कृपणत्वात्' वा दातव्यं किश्चिदिति, 'भयात्' वा नरकादिभयं वर्णयन्तीति, 'शोकात्' वा इष्टवियोगजात् 'अज्ञानात्' कुटष्टिमोहितः, 'ब्याक्षेपाद' बहुकर्तव्यतामूढः, 'कुतूहलात्' नटादिविषयात् , 'रमणात्' लावकादिखेडेनेति गाथार्थः ॥८४१॥
एतेहिं कारणेहिं लण सुदुल्लहपि माणुस्सं । ण लहइ सुतिं हियरिं संसाहत्तारणि जीवो ॥ ८४२ ॥ व्याख्या-एभिः 'कारणैः' आलस्यादिभिर्ललध्वा सुदुर्लभमपि मानुष्यं न लभते श्रुतिं हितकारिणी संसारोसारिणी जीव इति गाथार्थः ।। व्रतादिसामग्रीयुक्तस्तु कर्मरिपून विजित्याषिकलचारित्रसामायिकलक्ष्मीमयामोति, यानादिगुणयुक्योधवजयलक्ष्मीमिति । आह च
जाणावरणपहरणे जुद्धे कुसलत्तणं च णीती य । दक्खतं वषसाओ सरीरमारोग्गया चेव ॥ ८४३ ॥ व्याख्या-यानं हस्त्यादि, आवरणं-कवचादि, प्रहरणं-खङ्गादि, यानावरणप्रहरणानि, युद्धे कुशलत्वं ध-सम्यम् ज्ञानमित्यर्थः, 'नीतिश्च' निर्गमप्रवेशरूपा 'दक्षत्वम्' आशुकारित्वं व्यवसाय शौर्य शरीरम् अविकलम् 'आरोग्यता, व्याधिवियुकसा चैवेति । एतावद्गुणसामग्यविकल एव योधो जयश्रियमामोतीति दृष्टान्तः, दान्तिकयोजना स्वियं'जीवो जोहो जाणं वयाणि आवरणमुत्तमा खंती । झाणं पहरणमिडं गीयस्थत्तं च कोसलं ॥ १॥ दवाइजहोवायागुरूवपडिवत्तिवत्तिया णीति । दक्खत्तं किरियाणं जं करणमहीणकालंमि ॥२॥करणं सहणं च तवोवसग्गदुग्गाघतीऍ बवसाओ। एतेहिं सुणिरोगो कम्मरिउं जिणति सबहिं॥३॥' विजित्य चसममसामायिकश्रियमासादयतीति गाथा: ॥ ८४३ ॥ अथवाऽनेन प्रकारेणाऽऽसाद्यत इति-दिहे सुएऽणुभूए कम्माण खए कए उवसमे अ। मणवयणकायजोगे अ पसत्थे लग्भए बोही॥८४४॥
व्याख्या-दृष्टे भगवतः प्रतिमादौ सामायिकमवाप्यते, यथा श्रेयांसेन भगवदर्शनादवाप्तमिति, कथानकं चाधः कथितमेव, श्रुते चावाप्यते यथाऽऽनन्दकामदेवाभ्यामवाप्समिति, अत्र कथानकमुपरितनाङ्गादवसेयम् , अनुभूते क्रियाकलापे सत्यवाप्यते, यथा वल्कलचीरिणा पित्रुपकरणं प्रत्युपेक्षमाणेनेति, कथानकं कथिकातोऽवसेयं, कर्मणां क्षये कृते सति प्राप्यते, यथा चण्डकौशिकेन प्राप्तम, उपशमे च सत्यवाप्यते यथाऽङ्गऋषिणा, मनोवाकाययोगे व प्रशस्त लभ्यते बोधिः, सामायिकमनर्थान्तरमिति गाथार्थः ॥ अथवाऽनुकम्पादिभिरवाप्यते सामायिकमित्याहअणुकंपऽकामणिजर बालतवे दाणविणयविभंगे । संयोगविप्पओगे बसणूसवइहि सकारे ॥ ८४५॥
जीवो बोधो यानं प्रतानि भाधरणमुत्तमा शान्तिः । ध्यानं प्रहरणमिष्टं गीतार्थत्वं च कौशस्यम् ॥१॥ध्यादिवथोपायानुरूपप्रतिपत्तिवर्तिता नीतिः । दक्षत्वं क्रियाणां यत्करणमहीनकाले ॥२॥ करणं सहन च तपसः उपसर्गदुर्गापत्ती व्यवसायः । एतैः सुनीरोगः कर्मरिपुं जपति सवैः॥३॥