Agam 40 Mool 01 Aavashyam Sutra Niryukti Part 01

Author(s): Haribhadrasuri, Bhadrabahuswami,
Publisher: Bherulal Kanhiyalal Kothari Religious Trust

Page 241

॥ २३०॥
आवश्यक हारिभद्रीयवृत्तिः
सरो, सो चक्के अप्फिडिऊण भग्गो, एवं कस्सइ एवं अरगंतरं वोलीणो करसइ दोणि कस्सइ तिष्णि अण्णेसिं बाहिरेण चेव णीति, ताघे राया अधितिं पगतो - अहोऽहं एतेहिं धरिसितोति, ततो अमचेण भणितो कीस अधितिं करेह ?, या भणति - एतेहिं अहं अप्पधाणो कतो, अमचो भणति - अत्थि अण्णो तुब्भ पुत्तो मम धूताए तणइओ सुरिंददत्तो णाम, सो समत्थो विधितुं, अभिण्णाणाणि से कहिताणि, कहिं सो ?, दरिसितो, ततो सो राइणा अवगूहितो, भणितो- सेयं तव एए अट्ठ रहचके भेत्तूण पुत्तलियं अच्छिम्मि विधित्ता रज्जसुकं णिषुतिदारियं संपावित्तए, ततो कुमारो जधाऽऽणवेहत्ति भणिऊण ठाणं ठाइतूण धणुं गेण्हति, लक्खाभिमुहं सरं सज्जेति, ताणि य दासरूवाणि चउद्दिसं ठिताणि रोडिंति, अण्णे य उभयतो पासिं गहितखग्गा, जति कहवि लक्खस्स चुक्कति ततो सीसं छिंदितबंति, सोऽवि से उवज्झाओ पासे ठितो भयं देति - मारिज्जसि जति चुकसि, ते बावीसंपि कुमारा मा एस विन्धिस्सतित्ति विसेस उलंठाणि विग्धाणि करेंति,
१ शरः, स चक्रे आस्फाल्य भग्नः, एवं कस्यचित् एकमरकान्तरं व्यतिक्रान्तः कस्यचित् द्वे कस्यचित्रीणि, अन्येषां वाह्य एवं निर्गच्छति, तदा राजाऽधृति प्रगतः- अहो अहमेतैर्धर्षित इति, ततोऽमात्येन भणितः - किमष्टतिं करोषि ?, राजा भणति एतैरहमप्रधानः कृतः, अमात्यो भणति -अस्त्वम्यो युष्माकं पुत्रो मम दुहितुतनुजः सुरेन्द्रदत्तो नाम, स समर्थों वेधितुम्, अभिज्ञानानि तस्मै कथितानि कुत्र सः १, दर्शितः, ततः स राज्ञाऽवगृहितो, भणितः - श्रेयस्तवेतानि मष्ट रथचक्राणि भिश्वा शालभञ्जिकामक्ष्णि विद्वा राज्यशुल्कां निर्वृतिदारिकां संप्रातुं ततः कुमारो यथाऽऽज्ञापयतेति भणिश्वा स्थानं स्थित्वा धनुर्गृहाति, लक्ष्याभिमुखं शरं निसृजति ( सज्जयति ), ते च दासाश्रतुर्दिशं स्थिताः स्खलनां कुर्वन्ति, अन्यौ चोभयतः पार्श्वयोंगृहीतखगौ, यदि कथमपि लक्ष्याश्यति सदा शीर्ष छेतव्यमिति, सोऽपि तस्योपाध्यायः पार्श्वे स्थितः भयं ददाति-मारयिष्यसे यदि भ्रश्यसि ते द्वाविंशतिरपि कुमारा मा एष व्यासीदिति विशेपोछला विज्ञान् कुर्वन्ति.
ततो ताणि चत्तारि ते य दो पुरिसे बावीसं च कुमारे अगणंतेण ताणं अट्ठण्हं रहचक्काणं अंतरं जाणिऊणं तंमि लक्खे णिरुद्धाए दिट्ठीए अण्णमतिं अकुणभाणेण सा धिइल्लिया वामे अच्छिम्मि विद्धा, ततो लोगेण उक्किट्ठिसीहणादकलकलुमिस्सो साधुकारो कतो, जधा तं चकं दुक्खं भेत्तुं एवं माणुसत्तणंपि ७ । 'चम्मे' त्ति - जधा एगो दहो जोयणसयसहस्सविच्छिण्णो वम्मेण णद्धो, एगं से मज्झे छिडुं जत्थ कच्छभस्स गीवा मायति, तत्थ कच्छभो वासस ते वाससते गते गीव पसारेति, तेण कहवि गीवा पसारिता, जाव तेण छिड्डेण निग्गता, तेण जोतिसं दिट्ठ कोमुदीए पुष्कफलाणि य, सो आगतो, सय णिज्जयाणं दाएमि, आणेत्ता सबतो पलोयति, ण पेच्छति, अवि सो, ण य माणुसातो ८ । युगदृष्टान्तप्रतिपादनायाऽऽह
पुवंते होज जुगं अवरंते तस्स होज्ज समिला उ । जुगछिमि पवेसो इय संसइओ मणुपलंभो ॥ ८३३ ॥
व्याख्या - जलनिधेः पूर्वान्ते भवेद् युगम्, अपरान्ते तस्य भवेत् समिला तु, एवं व्यवस्थिते सति यथा युगच्छिद्रे प्रवेशः संशयितः, 'इय' एवं संशयितो मनुष्यलाभो, दुर्लभ इति गाथार्थः ॥
१ ततस्तखतुरस्तौ च द्वौ पुरुषौ द्वाविंशर्ति च कुमारानगणयता तेषामष्टानां रथचक्राणामन्तरं शाखा तमिलक्ष्ये निरुद्धया दृष्टया अभ्यत्र मतिमकुर्वता सा शालभञ्जिका वामेsक्षिण विद्वा, ततो लोकेनोत्कृष्टिसिंहनादकलकलोम्मिश्रः साधुकारः कृतः, यथा तच्चक्रं दुःखं भेत्तुमेवं मानुष्यमपि ७ । चर्मेति यथैको हुदो योजनशतसहस्र विस्तीर्णश्चर्मणा नद्धः, एकं तस्य मध्ये छिद्रं यत्र कच्छपस्य ग्रीवा माति, तत्र कच्छपो वर्षशते वर्षशते गवे प्रीवां प्रसारयति, तेन कथमपि प्रीवा प्रसारिता यावत्तेन छिद्रेण निर्गता, तेन ज्योतिर्दृष्टं कौमुयां पुष्पफलानि च स भागतः, स्वजनानां दर्शयामि, आनीय सर्वतः प्रलोकयति, न प्रेक्षते, अपि सः, न च मानुष्यात् ८ ।
जह समिला पन्भट्ठा सागरसलिले अणोरपारंमि । पविसेज जुग्गछिडुं कहवि भ्रमंती भमंतंमि ॥ ८३४ ॥ व्याख्या -यथा समिला प्रभ्रष्टा 'सागरसलिले' समुद्रपानीये 'अणोरपार' मिति देशीवचनं प्रचुरार्थे उपचारत आरानागपरभागरहित इत्यर्थः, प्रविशेत् युगच्छिद्रं कथमपि भ्रमन्ती भ्रमति युग इत्येवं दुर्लभं मानुष्यमिति गाथार्थः ॥ सा डवायचीपल्लिया अवि लभेज युगछिडुं । ण य माणुसाउ भट्ठो जीवो परिमाणु लहइ ॥ ८३५ ॥
व्याख्या-सा समिला चण्डवातवीचीप्रेरिता सत्यपि लभेत युगच्छिद्रं, न च मानुष्याद् भ्रष्टो जीवः प्रतिमानुषं लभत इति गाथार्थः ॥ इदानीं परमाणू जहा एगो खंभो महापमाणो, सो देवेणं चुण्णेऊणं अविभागिमाणि खंडाणि काऊण णालियाए पक्खितो, पच्छा मंदरचूलियाए ठितेण फुमितो, ताणि णट्ठाणि, अत्थि पुण कोवि ?, तेहिं चैव पोग्गलेहिं तमेव खंभं णि तेज्ज १, णो त्ति, एस अभावो, एवं भट्ठो माणुसातो ण पुणो । अहवा सभा अणेगखंभसतसहस्ससंनिविट्ठा, सा कालंतरेण झामिता पडिता, अत्थि पुण कोइ ?, तेहिं चेव पोग्गलेहिं करेज्जा, गोत्ति, एवं माणुस्सं दुल्लहं । इय दुल्लहलं माणुसत्तणं पाविऊण जो जीवो। ण कुणइ पारन्तहियं सो सोयह संक्रमणकाले ॥ ८३६ ॥ व्याख्या- 'इय' एवं दुर्लभलाभं मानुषत्वं प्राप्य यो जीवो न करोति परत्र हितं धर्म, दीर्घत्वमलाक्षणिकं, स शोचति 'सङ्क्रमणकाले' मरणकाल इति गाथार्थः ॥
१ इदानीं परमाणु:-ययैकः स्तम्भो महाप्रमाणः, स चूर्णयित्वा देवेनाविभागानि खण्डानि कृत्वा नालिकायां प्रक्षिप्तः, पश्चान्मन्दरचूलायां स्थितेन फूत्कृतः, तानि नष्टानि, अस्ति पुनः कोऽपि १, तैरेव पुनलैस्तमेव स्तम्भं निर्वर्तयेत् नेति, एषोऽभावः, एवं भ्रष्टो मानुष्यान पुनः । अथवा सभा अनेक शतसहसनिविष्टा, सा कालान्तरेण दग्धा पतिता, अस्ति पुनः कोऽपि ?, तैरेव पुद्गलैः कुर्यात्, नेति, एवं मानुष्यं दुर्लभम् ।