Agam 40 Mool 01 Aavashyam Sutra Niryukti Part 01

Author(s): Haribhadrasuri, Bhadrabahuswami,
Publisher: Bherulal Kanhiyalal Kothari Religious Trust

Page 282

पावश्यक-हारिभद्रीयवृत्तिः ।
॥२७१७ तरिच्छिगा भया दोसा, आहारठा तहेव य । अवच्चलेणसंरक्षणठाए ते वियाहिया ॥३॥ पट्टणा पवरणा
व, थंभणा लेसणा तहा । आयसंवेयणीया उ, उवसग्गा चउबिहा ॥४॥" इत्याद्यलं प्रसङ्गेन, एतनामयन्तो नमोऽहो इति व्याख्यातमयं गाथार्थः ॥ साम्प्रतं प्राकृतशैल्याऽनेकधाऽर्हच्छब्दनिरुक्तसम्भवं निदर्शयन्नाह
इंदिययिमयकसाए परीसहे वेयणा उबस्सग्गे । एए अरिणो हंता अरिहंता तेण वुच्चंति ॥ ९१९ ।। व्याख्या-इन्द्रियादयः पूर्ववत् , वेदना त्रिविधा-शारीरी मानसी उभयरूपा च, 'एए अरिणो हंता' इत्यत्र प्राकृतशैल्या छान्दसत्वात् 'सुपा सुपी'त्यादिलक्षणतः एतेषामरीणां हन्तारः यतोऽरिहन्तारः 'तेनोच्यन्ते' तेनाभिधीयन्ते, अरीणां हन्तारोऽरिहन्तार इति निरुक्तिः स्यात् , एतदनन्तरगाथायामेत एवोक्ताः पुनरमीषामेवेहोपन्यासोऽयुक्त इति !, अत्रो. च्यते, अनन्तरगाथायां नमस्कारार्हत्वे हेतुत्वेनोक्ताः, इह पुनरभिधाननिरुक्तिप्रतिपादनार्थमुपन्यास इति गाथार्थः॥ साम्प्रतं प्रकारान्तरतोऽरय आख्यायन्ते, ते चाष्टौ ज्ञानावरणादिसंज्ञाः सर्वसत्त्वानामेवेति, आह च
अट्टविहंपिय कम्मं अरिभूअं होइ सव्वजीवाणं । तं कम्ममरिं हंता अरिहंता तेण वुर्चति ॥ ९२०॥ व्याख्या-'अष्टविधमपि' अष्टप्रकारमपि, अपिशब्दादुत्तरप्रकृत्यपेक्षयाऽनेकप्रकारमपि, चशब्दो भिन्नक्रमः, स चाव
१ तैरना भयाद्वेषादाहाराय तथैव च । अपत्यलयनसंरक्षणार्थाय ते व्याख्याताः ॥३॥घहना प्रपतनैव स्तम्भनं क्षेषणं तथा । बारमसंवेदनीयान उपसर्गाश्चतुर्विधाः ॥४॥ धारणे, ज्ञानावरणादि, ततश्चाष्टविधं कमैव 'अरिभूतं' शत्रुभूतं भवति 'सर्वजीवानां' सर्वसत्त्वानामनवबोधादिदुःखहेतुत्वादिति भावः, पश्चार्द्ध पूर्ववत् , एवंविधा अरिहन्तार इति गाथार्थः ॥ ९२०॥ अथवा
अरिहंति वंदणनमंसणाई अरिहंति पूअसक्कारं । सिडिगमणं च अरिहा अरहंता तेण वुचंति ॥९२१ ॥ व्याख्या-'अर्ह पूजायाम्' अर्हन्तीति पचाद्यचू' कर्तरि अर्हाः, किमर्हन्ति ?-वन्दननमस्करणे, तत्र वन्दनं शिरसा नमस्करणं वाचा, तथाऽहन्ति पूजासत्कारं, तत्र वस्त्रमाल्यादिजन्या पूजा, अभ्युत्थानादिसम्भ्रमः सत्कारः, तथा 'सिद्धिगमनं चाहन्ति' सिद्ध्यन्ति-निष्ठितार्था भवन्त्यस्यां प्राणिन इति सिद्धिः-लोकान्तक्षेत्रलक्षणा, वक्ष्यति च-इह बोदि चइत्ता णं तत्थ गंतूण सिज्झई' तद्गमनं च प्रत्यहाँ इति, 'अरहंता तेण बुचंति' प्राकृतशैल्या अस्तेिनोच्यन्ते, अथवा अहंन्तीत्यहन्त इति गाथार्थः॥९२१ ॥ तथा-देवासुरमणुएसुं अरिहा पूआ सुरुत्तमा जम्हा । अरिणो हंता रयं हंता अरिहंता तेण वुर्वति ॥९२२॥
व्याख्या--देवासुरमनुजेभ्यः पूजामर्हन्ति-प्रामुवन्ति तद्योग्यत्वात् , सुरोत्तमत्वादिति युक्तिः, इत्थमनेकधाऽन्वर्थमभिधाय पुनः सामान्यविशेषाभ्यामुपसंहरन्नाह-अरिणो हंता' इत्यादि पूर्ववदेव, अरीणां हन्तारः यतः अरिहन्तारस्तेनोच्यन्ते, तथा रजसो हन्तारः यतो रजोहन्तारस्तेनोच्यन्ते इति, रजो बध्यमानकं कर्म भण्यत इति गाथार्थः ॥ ९२२ ॥ इदानीममोघताख्यापनार्थमपान्तरालिकं नमस्कारफलमुपदर्शयति
अरहतनमुकारो जीवं मोएर भवसहस्साओ। भावेण कीरमाणो होइ पुणो बोहिलाभाए ॥ ९२३ ॥ ___ व्याख्या-अर्हतां नमस्कारःअर्हन्नमस्कार,इहाहच्छब्देन बुद्धिस्थाहदाकारवती स्थापना गृह्यते,नमस्कारस्तु नमःशब्द एव,
___ * इह तनुं त्यक्त्वा तत्र गत्वा सिध्यति. 'जीवम्' आत्मानं 'मोचयति' अपनयति, कुतः?-भवसहस्रेभ्यः, 'भावेन' उपयोगेन क्रियमाणः, इह च सहस्रशब्दो यद्यपि दशशतसङ्ख्यायां वर्तते तथाऽप्यत्रार्थादनन्तसङ्ख्यायामवगन्तव्यः, अनन्तभवमोचनान्मोक्षं प्रापयतीत्युक्तं भवति, आह-न सर्वस्यैव भावतोऽपि नमस्कारकरणे तद्भव एव मोक्षः, तत्कथमुच्यते-जीवं मोचयतीत्यादि, उच्यते, यद्यपि तद्भव एष मोक्षाय न भवति तथाऽपि भावनाविशेषाद्भवति पुनः 'बोधिलाभाय' बोधिलाभार्थ, बोधिलाभश्चाचिरादविकलो मोक्ष हेतुरित्यतो न दोष इति गाथार्थः ॥ ९२३ ॥ तथा चाह
अरिहंतनमुकारो धन्नाण भवक्खयं कुणताणं । हिअयं अणुम्मुअंतो विसुत्तियावारओ होइ ॥ ९२४ ॥ व्याख्या-अर्हन्नमस्कार इति पूर्ववत्, धन्यानां भवक्षयं कुर्वताम् , तत्र धन्या:-ज्ञानदर्शनचारित्रधनाः साध्वादयः, तेषां भवक्षयं कुर्वतामिति, अत्र तद्भवजीवितं भवः तस्य क्षयो भवक्षयस्तं कुर्वताम्-आचरता, किम् ?-'हृदय' चेतः 'अनुन्मुश्चन्' अपरित्यजन् , हृदयादनपगच्छन्नित्यर्थः, विस्रोतसिकावारको भवति, इहापध्यानं विस्रोतसिकोच्यते, तद्वारको भवति, धर्मध्यानैकालम्बनतां करोतीति गाथार्थः ॥९२४ ॥ अरहंतनमुकारो एवं खलु वण्णिओ महत्थुसि । जो मरणंमि उवग्गे अभिक्खणं कीरए बहुसो ॥ ९२५ ॥
व्याख्या-अहन्नमस्कार एवं खलु वर्णितो 'महार्थ' इति महानर्थो यस्य स महार्थः, अल्पाक्षरोऽपि द्वादशाङ्गार्थसङ्काहित्वान्महार्थ इति, कथं पुनरेतदेवमित्याह-यो नमस्कारो ‘मरणे' प्राणत्यागलक्षणे उपाग्रे-समीपभूते 'अभिक्षणम्' अनवरतं क्रियते 'बहुशः' अनेकशः, ततश्च प्रधानापदि समनुस्मरणकरणेन ग्रहणात् महार्थः, प्रधानश्चायमिति । आह,
Jain Education Interational