Agam 40 Mool 01 Aavashyam Sutra Niryukti Part 01

Author(s): Haribhadrasuri, Bhadrabahuswami,
Publisher: Bherulal Kanhiyalal Kothari Religious Trust

Page 316

॥३०५॥ भावश्यक-हारिभद्रीयवृत्तिः तंणो णाम जमभिधाणं ॥१॥ जंवा तदत्थविकले कीरइदषं तु दवणपरिणाम । पेलुकरणाइन हितं तयत्धसुण्णं ण वा सहो॥२॥ जइण तदत्थविहीणं तो किं दबकरणं! जो तेणं। दवं कीरइ सण्णाकरणंति य करणरूढिओ॥३॥" 'नोसंज्ञेति नोसंज्ञाद्रव्यकरणं, तच द्विधा-प्रयोगतो विश्रसातश्च, अत एवाह-वीससपओगेत्ति गाथार्थः ॥ तत्र विश्रसाकरणं द्विप्रकार-साधनादिभेदात्, अत एवाह ग्रन्थकार:वीससकरणमणाई धम्माईण परपच्चयाजो(यजो)गा।साई चक्खुप्फासिअमभाइमचक्खुमणुमाई ॥१५४॥ भा० __ व्याख्या-विश्रसा स्वभावो भण्यते तेन करणं विश्रसाकरणम्, इह च 'कृत्यलुटो बहुल' (पा० ३-३-११३) मिति वचनात् करणादिषु यथाप्रयोगमनुरूपार्थः करणशब्दोऽवसेय इति, 'अनादि' आदिरहित 'धर्मादीना'मिति धर्माधर्माका. शास्तिकायानामन्योऽन्यसमाधानं करणमिति गम्यते, आह-करणशब्दस्तावदपूर्वप्रादुर्भावे वर्तते, ततश्च करणं चानादि चेति विरुद्धम्, उच्यते, नावश्यमपूर्वप्रादुर्भाव एव, किं तर्हि ?, अन्योऽन्यसमाधानेऽपीति न दोषः, अथवा 'परप्रत्यययोगादिति परवस्तुप्रत्ययभावाद्धर्मास्तिकायादीनां तथा तथा योग्यताकरणमिति, एवमप्यनादित्वं विरुध्यत इति चेत्, न, अनन्तशक्तिप्रचितद्रव्यपर्यायोभयरूपत्वे सति वस्तुनो द्रव्यादेशेनाविरोधादित्यत्र बहु वक्तव्यं तत्तु नोच्यते, गमनिकामात्रत्वात् प्रारम्भस्याते, अथवा परप्रत्यययोगात तत्तत्पयोयभवनं साघेव करण, देवदत्तादिसंयोगाद्धमोदीनां विशिष्ट
तको नाम यदभिधानम् ॥१॥ यद्वा तदर्थ विकले क्रियते द्रव्यं तु द्रवणपरिणामः । पेलुकरणादि नहि सचवर्षशून्यं नपा कम यदि तपर्थविहीनं तदा विद्रयकरण । यतस्तेन । द्रव्यं क्रियते संज्ञाकरणमिलि पकरणोः ॥॥॥ पर्याय इत्यर्थः, एवमरूपिद्रव्याण्यधिकृत्योक्त साथमनाचं च विश्रसाकरणम् , अधुना रूपिद्रव्याण्यधिकृत्य सायेव चाक्षुषेतरभेदमाह-सादिचक्षुःस्पर्श चाक्षुषमित्यर्थः, अभ्रादि, आदिशब्दात शऋचापादिपरिग्रहः, 'अचक्ख'त्ति अचाक्षपमण्वादि, आदिशब्दात् न्यणुकादिपरिग्रहः, करणता चेह कृतिः करणमितिकृत्वा, अन्यथा वा स्वयं बुख्या योजनीयेति गाथार्थः॥चाक्षुषाचाक्षुषभेदमेव विशेषेण प्रतिपादयन्नाहसंघायमेतदुभयकरणं इंदाउहाइ पञ्चरखं । दुअअणुमाईणं पुण छउमस्थाईणऽपचरखं ॥१५५॥ (भा०) ___ व्याख्या-सङ्घातभेदतदुभयैः करणं संघातभेदतदुभयकरणम् इन्द्रायुधादिस्थूलमनन्तपुद्गलास्मकं प्रत्यक्षं, चाक्षुषमित्यर्थः, व्यणुकादीनाम्, आदिशब्दात्तथाविधानन्ताणुकान्तानां पुनः करणमिति वर्तते, किं , छमस्थादीनाम् ? आदिशब्दः स्वगतानेकभेदप्रतिपादनार्थ इति, अप्रत्यक्षम्-अचाक्षुषमिति गाथार्थः ॥ उक्तं विश्रसाकरणम्, अधुना प्रयोगकरणं प्रतिपादयन्नाहजीवमजीवे पाओगिअंच चरमं कुसुंभरागाई । जीवप्पओगकरणं मूले तह उत्तरगुणे अ॥१५६ ॥ (भा.) ___ व्याख्या-यह प्रायोगिकं द्वेधा-जीवप्रायोगिकमजीवप्रायोगिकं च, प्रयोगेन निवृत्तं प्रायोगिकं, घरमम्-अजीवप्रयोगकरणं कुसुम्भरागादि, आदिशब्दाच्छेषवर्णादिपरिग्रहः ॥ एवं तावदल्पवक्तव्यत्वादभिहितमोघतोऽजीवप्रयोगकरण मिति, अधुना जीवप्रयोगकरणमाह-जीवप्रयोगकरणं द्विप्रकारं-'मूल' इति मूलगुणकरणं, तथा 'उत्तरगुणे[तिच' उत्तरगुणकरणं
करणता २ छमस्थगताना चेति गाथासमासार्थः ॥ण्यासार्थ तु ग्रन्धकार एव वक्ष्यति, तत्राल्पवक्तव्यस्वादेवाजीवप्रयोगकरणमादावेवाभिधित्सुराहजं जं निजीवाणं कीरइ जीवप्पओगओ तं तं । वनाइ रुवकम्माइ वावि अजीवकरणं तु ॥ १५७ ॥ (भा०)
व्याख्या-यद् यनिर्जीवान" पदार्थानां क्रियते-निर्वय॑ते 'जीवप्रयोगतो' जीवप्रयोगेण तत्तद्वर्णादि कुसुम्भादेः रूपकर्मादि वा कुटिमादौ अजीवविषयत्वात्तदजीवकरणमिति गाथार्थः॥ जीवप्पओगकरणं दुविहं मूलप्पओगकरणं च । उत्तरपओगकरणं पंच सरीराइं पढमंमि ॥ १५८ ॥ (भा०) __व्याख्या-जीवप्रयोगकरणं 'द्विविध' द्विप्रकारं-मूलप्रयोगकरणमुत्तरप्रयोगकरणं च, चशब्दस्य व्यवहित उपन्यासः, पञ्च शरीराणि 'प्रथम' मूलप्रयोगकरणमिति गाथार्थः॥ ओरालियाइआई ओहेणिअरं पओगओ जमिह । निष्फण्णा निप्फजइ आइल्लाणं च तं तिण्हं ॥१५९॥ (भा०)
व्याख्या-औदारिकादीनि, आदिशब्दाद्वैक्रियाहारकतैजसकार्मणशरीरपरिग्रहः, 'ओपेन' इति सामान्येन, 'इतरत्' उत्तरप्रयोगकरणं गृह्यते, तल्लक्षणं चेदं-'प्रयोगतः' प्रयोगेणैव यद् 'इह' लोके निष्पन्नाः, मूलप्रयोगेण निष्पद्यत इति 'तद्' उत्तरकरणं, आद्यानां च तत् त्रयाणाम् , एतदुक्तं (अं ११५००) भवति-पञ्चानानौदारिकादिशरीराणामाचं सहातकरणं मूलप्रयोगकरणमुच्यते, अङ्गोपाङ्गादिकरणं तूत्तरकरणमौदारिकादीनां त्रयाणां, न तु तैजसकार्मणयोः, तदसम्भवादिति गाथार्थः ॥ १५९ ॥ तत्रौदारिकादीनामष्टाङ्गानि मूलकरणानि, तानि चामूनि
Jain Education Interational