Agam 40 Mool 01 Aavashyam Sutra Niryukti Part 01

Author(s): Haribhadrasuri, Bhadrabahuswami,
Publisher: Bherulal Kanhiyalal Kothari Religious Trust

Page 280

॥२६॥ मावश्यक-हारिभद्रीयवृत्तिः पतिव्रते ? ॥ १॥ निषिसयाणि आणत्ताणि । एवं दाहंपि विसेसओ सूमालियाए दुक्खाय फासिंदियं ॥ कि-'शब्दसङ्गे यतो दोषो, मृगादीनां शरीरहा । सुखार्थी सततं विद्वान्, शब्दे किमिति सङ्गवान् ? ॥१॥ पतङ्गानां क्षयं दृष्ट्वा, सद्यो रूपप्रसङ्गतः । स्वस्थचित्तस्य रूपेषु, किं व्यर्थः सङ्गसम्भवः ॥२॥ उरगान गन्धदोषेण, परतन्त्रान् समीक्षधका । गन्धासको भवेत्कायखभावं वा न चिन्तयेत्॥३॥रसास्वादप्रसङ्गेन, मत्स्याधुत्सादनं यतः। ततो दुःखादिजनने, रमे कः सङ्गमामुयात् ॥४॥ स्पर्शाभिषक्तचित्तानां, हस्त्यादीनां समन्ततः । अस्वातन्त्र्यं समीक्ष्यापि, कः स्यात्स्पर्शनसंवशः१॥५॥' इत्येवंविधानीन्द्रियाणि संसारवर्द्धनानि विषयलालसानि दुर्जयानि दुरन्तानि नामयन्त इत्यादि पूर्ववत् ॥ अधुना परीषहद्वारावसरः, तत्र 'मार्गाच्यवननिर्जरार्थ परिषोढव्याः परीपहा' इति निर्वचनं, तत्र मार्गाच्यवनार्थ दर्शनपरीषहः प्रज्ञापरीषहश्च, शेषास्तु निर्जरार्थमिति, एते च द्वाविंशतिः परिसङ्ख्याता एव, तद्यथाक्षुपिपासाशीतोष्णदंशमशकनाम्यारतिस्त्रीचर्यानिषद्याशय्याऽऽक्रोशवधयाचनालाभरोगतृणस्पर्शमलसत्कारपुरस्कारप्रज्ञाऽज्ञानदर्शनानि विस्तरतोऽवगन्तव्याः, अस्य भावार्थः-'क्षुधातः शक्तिमान् साधुरेषणां नातिलइत्येत् । यात्रामात्रोद्यतो विद्वानदीनोऽविप्लवश्चरेत् ॥ १ ॥ पिपासितः पथिस्थोऽपि, तत्त्वविद् दैन्यवर्जितः । शीतोदकं नाभिलषेन्मृगयेत् कल्पितोदकम् ॥ २॥ शीताभिघातेऽपि यतिस्त्वग्वखत्राणवर्जितः । बासोऽकल्प्यं न गृहीयादग्निं नोज्ज्वालयेदपि ॥३॥ उष्णतप्तो न तं निन्देच्छायामपि न संस्मरेत् । नानगात्राभिषेकादि, व्यजनं चापि वर्जयेत् ॥ ४॥न दष्टो दंशमशकैखासं
निर्विचवावाशप्तौ । एवं चोरपि विशेषतः सुकुमारिकायाः दुःखाच स्पर्शनेन्द्रियम् । द्वेषं मुनिम्रजेत् । न वारयेदुपेक्षेत, सर्वाहारप्रियस्ववित् ॥५॥ वासोऽशुभं न वा मेऽस्ति, नेच्छेत् तत्साध्वसाधु वा । लाभालाभविचित्रत्वं, जाननाम्येन विप्लुतः ॥६॥ गच्छंस्तिष्ठनिषण्णो वा, नारतिप्रवणो भवेत् । धर्मारामरतो नित्य, स्वस्थचेता भवेन्मुनिः ॥७॥ सङ्गपङ्कसुदुर्वाधाः, खियो मोक्षपथार्गलाः । चिन्तिता धर्मनाशाय, यतोऽतस्ता न चिन्तयेत् ॥८॥ प्रामाद्यनियतस्थायी, सदा वाऽनियतालयः । विविधाभिग्रहैर्युक्तश्चर्यामेकोऽप्यधिश्रयेत् ॥९॥श्मशानादिनिषघासु, ख्यादिकण्टकवर्जिते । उपसर्गाननिष्टेष्टानेकोऽभीरस्पृहः क्षमेत् ॥ १०॥ शुभाशुभासु शय्यासु, सुखदुःले समुस्थिते । सहेत सङ्गं नेयाञ्च, श्वस्त्याज्येति च भावयेत् ॥ ११॥ नाक्रुष्टो मुनिराक्रोशेत्, साम्या ज्ञानायवर्जकः । अपेक्षेतोपकारित्वं, न तु द्वेष कदाचन ॥ १२ ॥ हतः सहेतैव मुनिः, प्रतिहन्यान्न साम्यवित् । जीवानाशात् क्षमायोगाद्, गुणाप्तेः क्रोधदोषतः ॥ १३ ॥ परदत्तोपजीवित्वाद्, यतीनां नास्त्ययाचितम् । यतोऽतो याचनादुःखं, क्षाम्येनेच्छेदगारिताम् ॥ १४ ॥ परकीयं परार्थ च, लभ्येतानादि नैव वा । लन्धेन माघेनिन्देवा, स्वपरान्नाप्यलाभतः ॥ १५॥ नोद्विजेद् रोगसम्प्राप्तो, न चाभीप्सेञ्चिकित्सितम् । विषहेत तथाऽदीनः, श्रामण्यमनुपालयेत् ॥ १६ ॥ अभूताल्पाणुचेलवे, कादाचित्कं तृणादिषु । तत्संस्पर्शोद्भवं दुःखं, सहेनेच्छेच तान मृदून ॥ १७ ॥ मलपङ्करजोदिग्धो, ग्रीष्मोष्णल्लेदनादपि । नोद्विजेत् सानमिच्छेद्वा, सहेतोद्वर्तयेन वा ॥ १८ ।। उत्थानं पूजनं दानं, स्पृहयेनात्मपूजकः । मूर्छितो न भवेल्लब्धे, दीनोऽ. सत्कारितो न च ॥ १९ ॥ अजानन् वस्तु जिज्ञासुन मुह्येत् कर्मदोषवित् । ज्ञानिनां ज्ञानमुद्रीक्ष्य, तथैवेत्यन्यथा न तु ॥२०॥ विरतस्तपसोपेतश्छद्मस्थोऽहं तथाऽपि च । धर्मादि साक्षानैवेक्षे, नैवं स्यात् क्रमकालवित् ॥ २१ ॥ जिनास्तदुकं जीवो वा, धर्माधौं भवान्तरम् । परोक्षत्वात् मृषा नैवं, चिन्तयेत् महतो प्रहात् ॥ २२ ॥ शारीरमानसानेव, स्वपरमेरितान्मुनिः।परीषहान् सहेताभीः, कायवाङ्मनसा सदा ॥ २३ ॥ ज्ञानावरणवेद्योत्था, मोहनीयान्तरायजाः । कर्मसूदयभूतेषु, सम्भवन्ति परीषहाः ॥ २४ ॥ क्षुत्पिपासा च शीतोष्णे, तथा दंशमशादयः । चर्या शय्या वधो रोगः, तृणस्पर्शमलावपि ॥२५॥ वेद्यादमी अलाभाख्यस्त्वन्तरायसमुद्भवः । प्रज्ञाऽज्ञाने तु विज्ञेयौ, ज्ञानावरणसम्भवौ ॥२६॥ चतुर्दशेते विज्ञेयाः, सम्भवेन परीषहाः । ससूक्ष्मसम्परायस्य, च्छद्मस्थारागिणोऽपि च ॥ २७ ॥ क्षुत् पिपासा च शीतोष्णे, दंशश्वर्या वधो मलः । शय्या रोगतृणस्पर्शी, जिने वेद्यस्य सम्भवाद् ॥ २८ ॥' इति । एष संक्षेपार्थः ॥ अवयवार्थस्तु परीषहाध्ययनतोऽवसेय इति । एत्थवि दवभावविभासा, दवपरीसहा इहलोयणिमित्तं जो सहइ परवसो वा बंधणाइसु, तत्थ उदाहरणं जहा चके सामाइए इंदपुरे इंददत्तस्स पुत्तो, भावपरीसहा जे संसारवोच्छेयणिमित्तं अणाउलो सहइ, सेहि चेव उवणओ पसत्थो । अधुनोपसर्गद्वारावसरः, तत्रोप-सामीप्येन सर्जनमुपसर्गः, उपसज्यतेऽनेनेति वा उपसर्गः कर णसाधनः, उपसन्यतेऽसाविति वोपसर्गः कर्मसाधनः, स च प्रत्ययभेदाचतुर्विधः-दिव्यमानुषतर्यग्योन्यात्मसंवेदनाभेदात्, तस्थ दिवा चाउविहा-हासा पदोसा वीमंसा पुढोवेमाया, हासे खुडुगा अण्णं गामं भिक्खायरियाए गया, वाणमंतर
अवापि इण्यभावविभाषा-अग्यपरीषहा इहलोकनिमित्तं यः सहते परवशो वा बन्धनादिभिः, तत्रोदाहरणं यथा चके सामाबिके इनपुरे इन्द्रनत्तस्य पुत्रः, भावपरीषहा यान् संसारब्युच्छेदनिमित्तमनाकुलः सहते, तेष्वेव उपनतः प्रशस्तः । २ तत्र दिव्याश्चतुर्विधाः-हास्यात् प्रवेषात् विमर्शात् पृथग्विमात्रया, हास्य क्षुल्लकाः अम्यं ग्राम भिक्षाचर्यायै गताः, व्यन्तरी
Jain Education Interational