Agam 40 Mool 01 Aavashyam Sutra Niryukti Part 01

Author(s): Haribhadrasuri, Bhadrabahuswami,
Publisher: Bherulal Kanhiyalal Kothari Religious Trust

Page 312

॥३० ॥ मावश्यक-हारिभद्रीयवृत्तिः नीयाः, यतस्ते न सर्वेऽहंदादयः, किं तर्हि १, केचिदहन्त एव ये केवलिनः, केचिदाचार्याः सम्यक् सूत्रार्थविदा, केषिदुपाध्यायाः सूत्रविद एव, केचिदेतव्यतिरिकाः शिष्यकाः साधव एव, नार्हदादय इति, ततश्चैकपदव्यभिचारान्न तुल्याभिधानता, तन्नमस्करणे च नेतरनमस्कारफलमिति, प्रयोगश्च-साधुमात्रनमस्कारो विशिष्टाहदादिगुणनमस्कृतिफलप्रापणसमर्थो न भवति, तत्सामान्याभिधाननमस्कारत्यात्, मनुष्यमात्रनमस्कारवत् जीवमात्रनमस्कारवद्वेति, तस्मात् पश्चविध एव नमस्कारः, खलुशब्दस्यावधारणार्थत्वात्, विस्तरेण च व्यक्त्यपेक्षया कर्तुमशक्यत्वात्, तथा-'हेतुनिमित्तं भवति सिद्ध' इति, तत्र हेतुर्नमस्काराहत्वे य उक्तः 'मग्गे अविप्पणासोति इत्यादि तन्निमित्तं चोपाधिभेदागवति सिद्धः पञ्चविध इति गाथार्थः ॥ १००७ ॥ गतं प्रसिद्धिद्वारम्, अधुना क्रमद्वारावयवार्थ प्रतिपादयन्नाहपुव्वाणुपुश्वि न कमो नेव य पच्छाणुपुब्धि एस भवे । सिद्धाईआ पढमा बीआए साहुणो आई ॥१००८ ॥
व्याख्या-इह क्रमस्तावद् द्विविधा-पूर्वानुपूर्वी च पश्चानुपूर्वी चेति, अनानुपूर्वी तु क्रम एव न भवति, असमञ्जस. त्वात्, तत्रायमर्हदादिक्रमः पूर्वानुपूर्वी न भवति, सिद्धाधनभिधानादू, एकान्तकृतकृत्यत्वेनाहन्नमस्कार्यत्वेन च सिद्धानां
ग्यर्हितत्वेन पूर्वाभिधानादिति भावार्थः, तथा नैव च पश्चानुपूर्येष क्रमो भवेत, साध्वाधन भिधानात्, इह सर्वपाश्चात्याः अप्रधानत्वात् साधवा, ततश्र तानभिधाय यदि पर्यन्त सिद्धाभिधानं स्यात् स्यात् पश्चानुपूवीति, तथा चामुमेवार्थ प्रतिपादयन्नाह-सिद्धाद्या प्रथमा-पूर्वानुपूर्वी, भावना प्रतिपादितैव, 'द्वितीयायां' पश्चानुपूसाधव आदौ, युक्तिः पुनरप्यत्राभिहितैवेति गाथार्थः ॥ १००८ ॥ साम्प्रतं पूर्वानुपूर्षीत्वमेव प्रतिपादयन्नाह
अरहंतुवएसेणं सिखा नजति तेण अरिहाई । नवि कोई परिसाए पणमित्ता पणमई रण्णो ॥ १००९॥ व्याख्या-इह 'अहंदुपदेशेन' आगमेन सिद्धाः 'ज्ञायन्ते' अवगम्यन्ते प्रत्यक्षादिगोचरातिक्रान्ताः सन्तो यतस्तेनाईदा. दिपूर्वानुपूर्वी क्रम इति गम्यते, अत एव चाहतामभ्यर्हितत्वं, कृतकृत्यत्वं चाल्पकालव्यवहितत्वात् प्रायः समानमेव, तथा अर्हन्नमस्कार्यत्वमप्यसाधनम् , अहन्नमस्कारपूर्वकसिद्धत्वयोगेनार्हतामपि वस्तुतः सिद्धनमस्कार्यत्वात् प्रधानत्वादिति भावना, आह-यद्येवमाचार्यादिस्तहि क्रमः प्राप्तः, अर्हतामपि तदुपदेशेन संवित्तेरिति, अत्रोच्यते, न, इहार्हत्सिद्धयोरेवायं वस्तुतस्तुल्यबलयोर्विचारः श्रेयान्, परमनायकभूतत्वाद्, आचार्यास्तु तत्परिषत्कल्पा वर्तन्ते, नापि कश्चित् परिषदं 'प्रणम्य' प्रणामं कृत्वा ततः प्रणमति राज्ञ इत्यतोऽचोद्यमेतदिति गाथार्थः ॥१००९ ॥ उक्तं क्रमद्वारम्, अधुना प्रयोजनफलप्रदर्शनायेदमाहइत्थ य पोषणमिणं कम्मखओ मंगलागमो चेव । इहलोअपारलोइस दुविह फलं तस्थ दिलुता ॥१०१०॥
व्याख्या-'अत्र च' नमस्कारकरणे प्रयोजनमिदं-यदुत करणकाल एवाक्षेपण 'कर्मक्षयः' ज्ञानावरणीयादिकर्मापगमः, अनन्तपुद्गलापगममन्तरेण भावतो नकारमात्रस्थाप्यप्राप्तेरित्यादिभावितं. तथा मङ्गलागमश्चैव तथा कालान्तरभावि पुनरैहलौकिकपारलौकिकभेदभिन्न 'द्विविधं फलं' द्विप्रकारं फलं, 'तत्र दृष्टान्ताः' वक्ष्यमाणलक्षणा इति गाथार्थः॥ १०१०॥ इहलोइ अत्थकामारआरुग्गं३अभिरई४ अनिष्फत्तीसिद्धी असग्गसुकुलप्पञ्चायाई८अपरलोए॥१०११॥
व्याख्या-इह लोकेऽर्थकामौ भवतः, तथाऽऽरोग्यं भवति नीरुजत्वमित्यर्थः, एते चार्थादयः शुभविपाकिनोऽस्य भवन्ति, तथा चाह-अभिरतिश्च भवति, आभिमुख्येन रतिः-अभिरतिः इह लोकेऽर्थादिभ्यो भवति, परलोके च तेभ्य एव शुभानुबन्धित्वानिष्पत्तिः, पुण्यस्येति गम्यते, अथवाऽभिरतेश्च निष्पत्तिरित्येकवाक्यतैव, तथा 'सिद्धिश्च' मुक्तिश्च, तथा स्वर्गःसुकुलप्रत्यायातिश्च परलोक इत्यामुष्मिकं फलं॥ इह च सिद्धिश्चेत्यादिक्रमः प्रधानफलापेक्ष्युपायख्यापनश्च (नार्थः), तथाहि-विरला एवैकभवेन सिद्धिमासादयन्ति, अनासादयन्तश्चाविराधकाः स्वर्गसुकुलोत्पत्तिमन्तरेण नावस्थान्तरमनुभवन्तीति गाथार्थः ॥१०११ ॥ साम्प्रतं यथाक्रममेवादीनधिकृत्योदाहरणानि प्रतिपादयन्नाह- .. इहलोगंमि तिदंडी १ सादिव्वं २ माउलिंगवण ३ मेव । परलोइ चंडपिंगल ४ हुंडिअजकलो५ अदिता।१.१२॥
व्याख्या-अक्षरगमनिका सुज्ञेया, भावार्थः कथानकेभ्योऽवसेयः, तानि चामूनि-नमोकारो अत्यावहो, कहंति', उदाहरणं-जहा एगस्स सावगस्स पुत्तो धम्म न लएइ, सोऽवि सावओ कालगओ, सो विहाराहओ एवं चेव विहरइ। अन्नया तोस घरसमीवे परिवायओ आवासिओ, सो तेण समं मित्तिं करेइ, अन्नया भणइ-आणेहि निरुवयं अणाहमडयं जओ ते इसरं करेमि, तेण मग्गिओ लद्धो उबद्धओ मणस्सो, सो मसाणं णीओ, जं च तत्थ पाउग्गं । सो य दारओ
यःकरणकालभावीति,
नमस्कारोऽयोवहः, कथमिति', उदाहरणम्-चथैकस्य श्रावकस्य पुत्रो धर्म नाश्रयति, सोऽपि श्रावका कालगतः, स व्यवहाराहत एवमेव विहरति । भम्पदा वेषां (बावकजनाना) गृहसमीपे परिवाजक भावासितः, स तेन समं मैत्री करोति, अभ्यदा भणति-आनय निरुपहवं अनाथमृतक यतस्त्वां ईश्वर करोति, तेन मार्गिकधदरोमनुष्यः, सश्मशानं नीतः, यत्र तत्र प्रायोग्यासच वारक: * .ऽविवाहिराहो (व्यसनोपहतः)।