Agam 40 Mool 01 Aavashyam Sutra Niryukti Part 01

Author(s): Haribhadrasuri, Bhadrabahuswami,
Publisher: Bherulal Kanhiyalal Kothari Religious Trust

Page 239

॥२२८॥
मावश्यक हारिभङ्गीयवृत्तिः
धर्म इति गाथार्थः ॥ भिन्नकर्तृकी किलेयम् । जीवो भानुष्यं लब्ध्वा पुनस्तदेव दुःखेन उप्स्यते, बह्वन्तरायान्तरितत्वात्, ब्रह्मदत्तचक्रवर्तिमित्रब्राह्मणचोलक भोजनवत्, अन्न कथानकम् - बंभदचस्स एगो कप्पडिओ ओलग्गओ, बहुसु आवतीसु अवस्थासु य सवत्थ सहायो आसि, सो य रजं पत्तो, बारस संवच्छरिओ अभिसेओ कओ, कप्पडिओ तत्थ अल्लियावपि
लहति, ततोऽणेण उवाओ चिन्तितो, उवाहणाओ धए बंधिऊण धयवाहपहिं समं पधावितो, रण्णा दिट्ठो, उक्षिणेणं अवगूहितो, अण्णे भणति - तेण दारवाले सेवमाणेण बारसमे संवच्छरे राया दिडो, ताहे राया तं दद्दूण संभंतो, इमो सो बराओ मम सुहदुक्खसहायगो, एसाहे करेमि वितिं, ताधे भणति- किं देमि ति १, सो भणति-देह करचोलए घरे घरे जाव सबंमि भरहे, जाधे णिहितं होज्जा ताहे पुणोवि तुम्भ घरे आढवेऊण भुंजामि, राया भणति - किं ते एतेण ?, देसं ते देमि, तो सुहं छतछायाए हस्थिसंभवरगतो हिंडिहिसि, सो भणति - किं मम पड़हेण आहहेण ?, ताहे सो दिण्णो चोलगो, ततो पढमदिवसे राइणो घरे जिमितो, तेण से जुवलयं दीणारो य दिण्णो, एवं सो परिवाडीए सबेसु राउलेसु
१ मह्मदत्तस्यैकः कार्पेटिकोऽवळगकः, बह्रीव्यापत्सु अवस्थासु च सर्वत्र सहाय आसीत्, स च राज्यं प्राप्तः, द्वादशवार्षिकोऽभिषेकः कृतः, कार्यटिकल प्रवेशमपि न लभते, ततोऽनेनोपायं चिन्तितः, उपानहो ध्वजे बद्धा ध्वजवाहकैः समं प्रभावितः, राहा : उत्तीर्णेनावगूढः, अम्बे भजन्ति तेन द्वारपालान् सेवमानेन द्वादशे संवत्सरे राजा दृष्टः, तदा राजा तं दृष्ट्वा संभ्रान्तः, भयं स वराको मम सुदुःससहायकः, अधुना करोमि वृति, तदा भणति किं ददामीति, स भणति देहि करभोजनं (करतया मनोजनं ) गृहे गृहे यावत् सर्वस्मिन् भरते, बदा निष्ठितं भवेतदा पुनरपि तव गृहादारम्य भुझे, राजा भणति किं से एतेन ?, देशं तुभ्यं ददामि ततः सुखं छत्रच्छायायां वरदस्तिस्कन्धगतो हिण्डिव्यसे, स भणति-किं ममैतावता आडम्बरेण ( उपाधिना ) ?, तदा तत्तस्मै दु (कर) भोजनं, ततः प्रथमदिवसे राज्ञो गृहे जिमित:, तेन तस्मै युगलं दीनारथ दत्तः, एवं स परिपाव्या सर्वेषु राजकुलेषु बसीसाए रायवरसहस्त्रेषु तेसिं च जे भोइया, तत्थ य णगरे अणेगाओ कुलकोडीओ, नगरस्स चैव सो कता अंत कहिति, ताधे गामेसु ताहे पुणो भरहवासस्स, अवि सो वश्चेज अंतं ण य माणुसत्तणातो भट्ठो पुणो माणुसन्तणं लहइ ?, 'पासग' ति, चाणकस्स सुवण्णं नत्थि, ताघे केण उवाएण विढविज्ज सुवण्णं १, ताधे जंतपासया कता, केइ भणंतिवरदिष्णगा, ततो एगो दक्खो पुरिसो सिक्खावितो, दीणारथाले भरियं, सो भणति-जति ममं कोइ जिणति सो थाल गेह, अह अहं जिणामि तो एगं दीणारं जिणामि, तस्स इच्छाए जंतं पडति अतो ण तीरइ जिणितुं, जहा सोण जिपइ पर्व माणुसलंभोsवि, अवि णाम सो जिप्पेज ण य माणुसातो भट्ठो पुण माणुसत्तणं २ । 'घण्णे' त्ति जन्तियाणि भरहे धण्णाणि ताणि सवाणि पिण्डिताणि, तत्थ पत्थो सरिसवाणं छूढो, ताणि सम्राणि आडुआलिताणि, तत्थेगा जुण्णथेरी सुप्पं हाय ते विणिज पुणोऽविय पत्थं पूरेज, अवि सा देवप्पसादेण पूरेजा ण य माणुससणं ३ । 'जुए' जधा एगो
१ द्वात्रिंशति वरराज्यसहस्त्रेषु तेषां च ये भोजिकाः (प्रामाधिपतयः), तत्र च बगरेऽनेकाः कुछकोव्यः, नगरस्यैव स कदाऽम्तं करिष्यति ?, तदा प्रामेषु तदा पुनर्भरतवर्षस्य अपि स व्रजेदम्तं न च मानुष्याभ्रष्टः पुनर्मानुष्यं कभते १। 'पाशक' इति, चाणक्यस्य सुवर्ण नास्ति, तदा केनोपायेन उपार्जयामि सुष ?, तदा मन्त्रपाशकाः कृताः, केचिङ्गणन्ति वरदत्ताः, तत एको दक्षः पुरुषः शिक्षितः, दीनारस्थाकं भूतं स भणति यदि मां कोऽपि जयति स स्थाकं गृह्णातु, अथाहं जयामि तदेकं दीनारं जयामि, तस्येच्छवा यन्त्रं पतति भयो न शक्यते जेतुं यथा स न जीवते एवं मानुष्यकामोऽपि, अपि नाम स जीवेत न च मानुष्यामष्टः पुनर्मानुष्यम् २ | 'धान्यानी'ति यावन्ति भरते धान्यानि तानि सर्वाणि पिण्डतानि, तत्र प्रस्थः सर्वपाणां क्षिप्तः, तानि सर्वाणि मिश्रितानि (विलोडितानि) तत्रैका जीर्णस्थविरा सूर्वे गृहीत्वा तानि उभिनुयात् पुनरपि च पूरयेत्प्रस्थम् अपि सा देवप्रसादेन पूरयेत् न च मानुष्यम् ३ । 'धूतं' यथा एको रायो, तस्स सभा अखंभसतसंनिविट्ठा जत्थ अस्थायणर्य देति, एकेको य खंभो अट्ठसर्यसिओ, तस्स रण्णो पुत्तो रजकंखी चिंतेति-थेरो राया, मारिऊण रजं गिण्हामि, तं च अमचेण णार्थ, तेण रण्णो सिहं, ततो राया तं पुत्तं भणति - अम्ह जो ण सहर अणुकर्म सो जूतं खेलति, जति जिणति रजां से विज्जति, कह पुण जिनियवं १, तुझ एगो आओ, अवसेसा अम्हं आया, जति तुमं एगेण आपण अट्ठसतस्स संभाणं एकेक अंसियं अहसते वारा जिणासि तो तुझ रजं, अवि य देवताविभासा । 'राणे' सि, जहा एगो वाणियओ बुडो, रयणाणि से अत्थि, तत्थ य महे महे अण्णे वाणियया कोडपडागाओ उन्भेति, सोण उम्भवेति, तस्स पुतेहिं थेरे पउरथे ताणि रयणाणि देसी वाणिययाण हत्थे विकीताणि, वरं अम्हेsवि कोडिपडागाओ उन्भवेन्ता, ते य वाणियगा समंततो पडिगया पारसकूलादीणि, थेरो आगतो, सुतं जधा विकीताणि, ते अंबाडेति, लहुं रयणाणि आणेह, ताहे ते सबतो हिंडितुमारखा, किं ते सबरयणाणि पिंडिज १, अविय
१ राजा, तस्य सभाटोतर खम्भशतसब्रिविष्टा यत्रास्थानिकां ददाति, एकेक स्तम्भोऽष्टशतांत्रिकः, तस्य राशः पुन्नो राज्यकाही चिन्तयति-बुद्धो राजा, मारपित्वा राज्यं गृह्णामि, तथामात्येन ज्ञातं तेन राशे शिष्टं ततो राजा तं पुत्रं भणति अस्माकं यो न सहतेऽनुक्रमं स धूतं क्रीडति, यदि जपति राज्यं तस्मै दीयते, कथं पुनर्जेतव्यम् ?, तबैक आपः अवशेषा भस्माकमायाः, यदि त्वमेकेनायेनाष्टशतस्य स्तम्भानामेकैकम निमष्टशतवारान् जयसि तदा तब राज्यम्, अपिच देवताविभाषा ४। 'रखानी'ति बचेको वणिक् वृद्धः, रखानि तस्य सन्ति, तत्र च महे महेऽन्वे वणिजः कोटीपताका उच्छ्रयन्ति, स मोच्छ्रयति, तस्य पुत्रः स्थविरे प्रोषिते तानि रत्नानि देशीयबणियां हस्ते विक्रीतानि, वरं वथमपि कोटीपताका उच्छ्रयन्तः ते च वणिजः समन्ततः प्रतिगताः पारसकुलादीनि (स्वाभानि), स्थविर आगतः, श्रुतं यथा विक्रीतानि, तान् निर्भत्संपति, खघु रखानि आनयत, तदा ते सर्वतो हिण्डितुमारब्धाः, किं ते सर्वरत्नानि पिण्डयेयुः १, अपि च