Agam 40 Mool 01 Aavashyam Sutra Niryukti Part 01

Author(s): Haribhadrasuri, Bhadrabahuswami,
Publisher: Bherulal Kanhiyalal Kothari Religious Trust

Page 269

॥२५८॥
आवश्यक - हारिभद्रीयवृत्तिः
माह, के पाश्चित् सुखदुःखरहिता एव ते तत्र तिष्ठन्तीति दर्शनम्, अत आह— 'निर्वाणसुखं च तेऽनुप्राप्ता' निरतिशयसुखं प्राप्ता इत्यर्थः, ते च केषाञ्चिद्दर्शनपरिभवादिनेहाऽऽगच्छन्तीति दर्शनं, तन्निवृत्त्यर्थमाह- 'शाश्वतं नित्यम् 'अन्या - बाधं' ब्याबाधारहितं प्राप्ताः 'अजरामरं स्थानं' जरामरणरहितं स्थानमिति गाथार्थः ॥ ९११ ॥ द्वारं १ ॥ साम्प्रतं द्वितीयद्वारव्याचिख्यासयाऽऽह
पावंति जहा पारं समं निजामया समुदस्स । भवजलहिस्स जिनिंदा तहेब जम्हा अओ अरिहा ।। ९१२ ॥
व्याख्या - 'प्रापयन्ति' नयन्ति 'यथा' येन प्रकारेण 'पारं' पर्यन्तं 'सम्यक्' शोभनेन विधिना 'निर्यामकाः' प्रतीताः, कस्य ? - समुद्रस्य, 'भवजलधेः ' भवसमुद्रस्य जिनेन्द्रास्तथैव, पारं प्रापयन्तीति वर्तते यस्मादेवमतस्तेऽर्हाः, नमस्कारस्येति गम्यते, अयं संक्षेपार्थः ॥ ९९२ ॥ भावत्थो पुण एत्थ निज्जामया दुविहा, तंजहा - दवनिज्जामया भावनिज्जामया य, दवनिजामए उदाहरणं तहेव घोसणगं विभासा । एत्थ अट्ठवाया वण्णेयबा, तंजहा-पाईणं वाप पडीणं वाए ओईणं वाए दाहिणं वाए, जो उत्तरपुरत्थिमेण सो सत्तासुओ, दाहिणपुबेणं तुंगारो, अवरदाहिणेणं बीआओ, अवरुत्तरेण गजभो, एवेते अट्ठ वाया, अन्नेवि दिसासुं अट्ठ चेव, तत्थ उत्तरपुवेणं दोन्नि, तंजहा - उत्तरसत्तासुओ पुरत्थिमससासुओ य
१ भावार्थः पुनरत्र निर्यामका द्विविधाः, तद्यथा - द्रव्यनियमका भावनियमकाथ, द्रम्यनियमके उदाहरणं तथैव घोषणं विभाषा । भन्राष्टो वाता वर्ण पितष्याः, तद्यथा-प्राचीनवतिः प्रतीचीनवातः उदीचीनवातो दाक्षिणात्यवातः, य उत्तरपौरस्त्यः स सहवासुकः दक्षिणपूर्वस्यां तुङ्गारः, अपरदक्षिणस्यां बीजापः अपरोत्तरस्यां गर्जभः, एवमेतेऽष्टवाताः, अम्येऽपि दिवष्टैव तत्रोत्तरपूर्वस्यां द्वौ तद्यथा-उत्तरसवासुकः पूर्वसश्वासुका, * विभावो. विजाभो ture विदोनिवि पुरत्थिमतुंगारो दाहिणतुंगारो य, दाहिणवीयावो अवरवीयावो य, अवरगज्जभो उत्तरगजभोय, एए सोलस वाया । तत्थ जहा जलिहिंमि कालियावायरहिए गज्जहाणुकूलवाए निउणनिज्जामगसहिया निच्छिकुपोता जहिट्ठियं पट्टणं पावेंति, एवं च
मिच्छन्तका लियावायविरहिए सम्मत्तगज्जभपवाए । एगसमएण पत्ता सिद्धिवसहिपट्टणं पोया ॥ ९९३ ॥ व्याख्या - मिथ्यात्वमेव कालिकावातः तेन विरहिते भवाम्भोधौ तथा सम्यक्त्वगर्जभप्रवाते, कालिकावातो ह्यसाध्यः गर्जभस्त्वनुकूलः, एकसमयेन प्राप्ताः सिद्धिवसतिपत्तनं 'पोताः' जीवबोहित्थाः, तन्निर्यामकोपकारादिति भावना ॥ तत यथा सांयात्रिकसार्थः प्रसिद्ध निर्यामकं चिरगतमपि यात्रा सिद्ध्यर्थं पूजयति, एवं ग्रन्थकारोऽपि सिद्धिपत्तनं प्रति प्रस्थितोटयात्रासिद्धये निर्यामकर लेभ्यस्तीर्थ कृद्भयः स्तवचिकीर्षयेदमाह -
निज्जामगरयणाणं अमूढनाणमइकण्णधाराणं । वंदामि विणयपणओ तिविहेण तिदंडविरयाणं ॥ ९१४ ।। व्याख्या- 'निर्यामकरत्नेभ्यः' अर्हद्भयः 'अमूढज्ञाना' यथावस्थितज्ञाना मननं मतिः- संविदेव सेव कर्णधारो येषां ते तथाविधास्तेभ्यो वन्दामि विनयप्रणतस्त्रिविधेन त्रिदण्डविरतेभ्य इति गाथार्थ ।। ९१४ ॥ द्वारं २ ॥ साम्प्रतं तृतीयद्वारव्याचिख्यासयाऽऽह
पा ंति जहा गावो गोवा अहिसावयाइदुग्गेहिं । पउरतणपाणिआणि अ वणाणि पावंति तह चेव ।। ९१५ ।।
इतरस्यामपि द्वावेव- पूर्वतुङ्गारो दक्षिणतुङ्गारश्च, दक्षिणबीजापोऽपरबीजापश्च, अपरगर्जभ उतरगर्जभव, एते षोडश वाताः । यत्र यथा जलधौ कालिकावातरदिने गर्जमानुकूलवाते निपुणनियगकसहिता निश्छिद्वपोता यथेप्सितं पचनं प्राप्नुवन्ति । जीवनिकाया गावो जं ते पालंति ते महागोवा । मरणाइभया उ जिणा निव्वाणवणं च पावंति ।। ९१६ ।। तो उगारण नमोऽरिहा भविअजीबलोगस्स । सव्वस्सेह जिनिंदा लोगुत्तमभावओ तह य ॥ ९१७॥
व्याख्या - गाथात्रयं निगदसिद्धमेव ॥ द्वारम् ३ ॥ एवं तावदुक्तेन प्रकारेण नमोऽर्हत्वहेतवे गुणाः प्रतिपादिताः, साम्प्रतं प्रकारान्तरेण नमोऽर्हत्व हेतुगुणाभिधित्सयाऽऽह—
ristenery, इंदिआणि अ पंचवि । परीसहे उवस्सग्गे, नामयंता नमोऽरिहा ।। ९१८ ॥
व्याख्या – रागद्वेषकषायेन्द्रियाणि च पश्चापि परीषहानुपसर्गानामयन्तो नमोऽर्हा इति । तत्र 'रञ्ज रागे' रज्यते अनेन अस्मिन् वा रञ्जनं वा रागः, स च नामादिश्चतुर्विधः, तत्र नामस्थापने सुगमे, द्रव्यरागो द्वेधा- आगमतो नोआगमतश्च, आगमतो रागपदार्थज्ञस्तत्रानुपयुक्तः, नोआगमतो ज्ञशरीर भव्य शरीर तद्व्यतिरिक्तभेदस्त्रिविधः, व्यतिरिक्तोऽपि कर्मद्रव्यरागो नोकर्मद्रव्यरागश्च कर्मद्रव्यरागश्चतुर्विधः- रागवेदनीयपुद्गला योग्याः १ बध्यमानका २ बद्धाः ३ उदीरणावलिकाप्राप्ताश्च ४, बन्धपरिणामाभिमुखा योग्याः, बन्धपरिणामप्राप्ता बध्यमानकाः, निर्वृत्तबन्धपरिणामाः सत्कर्मतया स्थिता जीवेनाssस्मसात्कृता बद्धाः, उदीरणाकरणेनाऽऽकृष्योदीरणावलिकामानीताश्चरमा इति, नोकर्मद्रव्यरागस्तु कर्मरागैकदेशस्तदन्यो वा, तदन्यो द्विविधः - प्रायोगिको वैश्रसिकश्च प्रायोगिको कुसुम्भरागादिः, वैश्वसिकः सन्ध्या रागादिः, भावरागोऽप्यागमेत रभेदाद् द्विधैव, आगमतो रागपदार्थज्ञ उपयुक्तः, नोआगमतो रागवेदनीयकर्मोदयप्रभवः परिणामविशेषः, स च द्वेधा - प्रशस्तोऽप्रशस्तश्च, अप्रशस्तस्त्रिविधः - दृष्टिरागो विषयरागः स्नेहरागश्च तत्र त्रयाणां त्रिषष्ट्यधिकानां